Kompania Wysokogórska; Pol. formacja wojsk., która
powstała na pocz. 1919 przy Brygadzie Strzelców Podhalańskich, z siedzibą w Zakopanem , z zadaniem strzeżenia granicy w Tatrach i na Podtatrzu .
Inicjatywa utworzenia takiej formacji wyszła pod koniec
1918 z grona członków AZS w Krakowie (m.in. » Jana Gadomskiego ). Zwrócono się z tą
inicjatywą do dowódcy Brygady Strzelców Podh., »płk Andrzeja Galicy
, który już przed 16 I 1919
powołał do życia Kompanię Wysokogórską.
Pierwszym dowódcą K.W. został kpt. Władysław Ziętkiewicz , a służyli w niej
taternicy, narciarze i górale podh., przeniesieni tu z in. formacji wojsk. lub
ochotnicy, w tym wielu członków AZS, STTT i SNTT, m.in. Franciszek Bujak , Stanisław Faecher , Józef Fudakowski , Eugeniusz i Wiktor Kalicińscy, Bogdan Krzemieński , Ludwik Leszko , Bolesław Macudziński , Stanisław Mierczyński , Jan Gwalbert Henryk Pawlikowski , Stanisław Piasecki , Zdzisław Rittersschild , bracia Aleksander i Kazimierz Schiele , Wilhelm Smoluchowski , Mieczysław Świerz , Urban, Kazimierz Wąsowicz,
a jako sanitariuszki Zofia Hołubianka
(późniejsza geografka Hołub-Pacewiczowa) i Ela Michalewska (potem żona W. Ziętkiewicza
).
Z wymienionych niektórzy pełnili funkcje instruktorów
narc. lub taternickich. Stałym miejscem pobytu K.W. było Zakopane (na Bystrem ), ale patrole czy większe grupy
spędzały dużo czasu w Tatrach, zwł. przy Morskim Oku
.
Poza działalnością ściśle wojskową wraz ze szkoleniem
narc. i tatern., K.W. zabiegała o ochronę kozic
i świstaków , naprawiała zniszczone w
czasie wojny ścieżki i schroniska tatrz., pomogła zbudować skocznię narc. w Dolinie Jaworzynce
i organizować zawody narc., przeprowadzała akcje ratunkowe w Tatrach
itd.
Żołnierze i oficerowie brali udział w przejściach
tatern., gł. w okolicy Morskiego Oka pod przewodnictwem M. Świerza, także zimą
(np. w 1920 na Kościelec ). Jednym z
instruktorów narc. był Z. Rittersschild ,
który w zimie 1921 przeprowadził na nartach duży oddział przez Szpiglasową Przełęcz . Były też przejścia
narc. przez Zawrat i Opalone do Morskiego Oka, przez Czerwone Wierchy , na Wielką Kopę Koprową , przez Zawory i Wrota
Chałubińskiego do Morskiego Oka, i in. Członkowie K.W. poza zajęciami
służbowymi chodzili na trudniejsze wspinaczki, jak pn. ścianą Mięguszowieckiego Szczytu , pd. ścianą Zamarłej Turni (VI wejście), pd. ścianą Żabiego Konia
.
Najważniejsza akcja wojsk. K.W. w Tatrach odbyła się w
czerwcu 1919. Był to okres ofensywy Węg. Republiki Rad, kiedy wojska węg. zajęły
dużą część Słowacji, a niektóre wojsk. oddziały czechosł. cofając się
przekroczyły granicę pol. i złożyły broń. Przy nieustalonej i nieznanej bliżej
sytuacji na Spiszu
, pol.
władze wojsk. wydały rozkaz marszu K.W. na Spisz.
K.W. przemaszerowała z Zakopanego przez Łysą Polanę , Jaworzynę Spiską i Przełęcz pod Kopą aż do Matlar
, nie napotykając nigdzie ani celników, ani
żołnierzy czechosłowackich. W Matlarach w nocy słyszano odległe strzały, ale
(wbrew wiadomościom w literaturze) żadnego zbrojnego zajścia nie było.
Rano przyszli do Matlar parlamentariusze od czechosł.
oddziału wojsk. w Tatrz. Łomnicy i
uzgodnili z dowódcą K.W., że nie posunie się ona poza Matlary i Białą Spiską . Ponadto czechosł. wojskowi
udostępnili dowódcy K.W. swoje środki łączności, aby mógł on się porozumieć z
pol. władzami wojsk. w Warszawie. Stamtąd przyszedł rozkaz, aby K.W. wróciła do
Zakopanego, toteż nast. dnia K.W. odmaszerowała z Matlar przez Zdziar
i Jaworzynę Spiską (wsp. z celnikami
czechosł.) na Łysą Polanę.
W lecie 1920 K.W. udała się na front wojny pol.-radz.,
zostawiając tylko jeden pluton (z ppor. M. Świerzem) do patrolowania granicy na
Łysej Polanie i Molkówce . W lecie 1921
K.W. została rozwiązana, a następnie w różnej formie i pod rozmaitymi nazwami na
nowo tworzona. Jej późniejszą siedzibą były baraki na Groniu koło Kir we wsi Kościelisko
, a ostateczna likwidacja tej formacji wojsk.
nastąpiła ok. 1931.
