Świerz Mieczysław

Świerz Mieczysław (25 V 1891 Kraków - 5 VII 1929 w Tatrach, poch. w Zakopanem na nowym cment.), syn » Leopolda Świerza. Jeden z najwybitniejszych taterników i pisarzy tatrz., działacz tur. i narc., z wykształcenia polonista (w 1917 na podstawie rozprawy Poglądy Goszczyńskiego na poezję i poetę uzyskał doktorat na UJ), z zamiłowań historyk literatury pol. (ogłosił kilka prac z tej dziedziny), z zawodu nauczyciel.

W 1915-18 był w armii austr., a w 1918-21 służył w wojsku pol., w 1919-21 jako instruktor i referent oświat. w » Kompanii Wysokogórskiej w Zakopanem i Tatrach. W 1921-28 był nauczycielem w różnych szkołach średnich w Zakopanem, w 1928-29 w Katowicach.

Poznawał Tatry od dzieciństwa, zrazu pod przewodnictwem swego ojca, a potem samodzielnie z kolegami; na pierwszej wspinaczce był w 1906 (Mnich "przez przewieszkę"). Towarzyszem jego wycieczek tatern. był z początku najczęściej Władysław Kulczyński jun., potem Kazimierz Piotrowski, a ponadto liczni in. taternicy od pokolenia wówczas najstarszego (Janusz Chmielowski) po najmłodsze (np. Bronisław Czech). Był na prawie wszystkich ważniejszych szczytach i turniach tatrz., drogami od łatwych do najtrudniejszych.

Problemów tatern. rozwiązał ok. stu, dokonując m.in. pierwszych wejść przez Śnieżną Dolinę na Lodowy Szczyt (w 1909), granią Śnieżnych Turni (1910), pn.-wsch. ścianą Żłobistego Szczytu (1911), pd. ścianą Małego Lodowego Szczytu (1912), pn.-zach. ścianą Niżnich Rysów (1919), wsch. ścianą Mięguszowieckiego Szczytu (1921), przez Śnieżną Dolinę na Wyżnią Lodową Przełęcz (1922), pd. żebrem Wołowej Turni (1927). Na wielu turniach tatrz. był jako pierwszy.

Również i jego nieudane próby odegrały rolę w dziejach taternictwa; w 1909 na pn.-wsch. ścianie Mnicha zdobył z Kulczyńskim ówczesny rekord pokonanych trudności, choć cofnęli się przed gładziznami górnej części ściany (zdobytej dopiero w 1942 przy użyciu techniki hakowej).

Uprawiał również taternictwo zim. i narciarstwo wysokogórskie, dokonując szeregu pierwszych wejść zim. (m.in. w 1912 na Szeroką Jaworzyńską).

W 1913 dokonał kilku trudnych wejść w Alpach (w towarzystwie J. Chmielowskiego i K. Piotrowskiego).

Rozwinął żywą działalność organizacyjną. Przez 20 lat (1909-29) był czynny w Sekcji Tur. PTT jako czł. zarządu, w 1921-28 jako prezes. Był to dla STPTT najtrudniejszy okres wskutek wojennego i powojennego upadku taternictwa. Swą wytrwałością, pracowitością i inicjatywą podtrzymał wszystkie agendy STPTT. Mimo trudnych ówczesnych warunków urządzał kursy tatern., wycieczki zbior., odczyty, propagował taternictwo piórem. Po przerwie wojennej mimo ciężkiej sytuacji finans. doprowadził do wznowienia i wydawania "Taternika", którego redaktorem był już od 1913. Redagował go do 1928.

Za prezesury Ś. po raz pierwszy (ok. 1928) powstała w STPTT myśl urządzenia oficjalnej wyprawy alpin. w góry egzotyczne. Ś. należał do taterników, którzy głosili, że taternictwo pol. musi już wyjść z Tatr w góry wyższe i trudniejsze.Pracował też na polu ogólnej turystyki, w łonie PTT. Od 1911 był członkiem różnych komisji PTT (redakcyjnej, naukowej, robót w górach, przewodnictwa), w 1919-29 członkiem ZG PTT, a w 1924 założycielem i w 1924-27 pierwszym prezesem Oddz. Zakop. PTT. Był też działaczem w dziedzinie ochrony przyrody i należał do Sekcji Ochrony Tatr TT od chwili jej powstania w 1912.Narciarstwo uprawiał głównie turystycznie, ale w młodych latach stawał także do zawodów narc., w 1911 zdobywając trzecie miejsce w tatrz. biegu zjazdowym z Wrótek. Organizacyjnie pracował w Tatrz. Tow. Narciarzy (w 1910), w krak. Sekcji Narc. AZS (w 1910-12 jako prezes) i w zakop. Sekcji Narc. PTT (od 1919). W 1919 był jednym z inicjatorów założenia Pol. Związku Narc., a następnie od chwili jego powstania w 1920 działał w jego zarządzie do 1923 (w 1920 jako jego pierwszy prezes).Jeszcze jednym polem żywej działalności Ś. było piśmiennictwo tatrz.

Poza redagowaniem "Taternika" (1913-28), od 1907 poczynając ogłosił blisko 200 prac, artykułów, opisów itd., dotyczących taternictwa, turystyki, alpinizmu, narciarstwa, ochrony przyrody i in. spraw związanych z Tatrami.

Najważniejszą jego pozycją jest niewątpliwie 4-tomowy przewodnik tatern. Tatry Wysokie (Kr. 1925-26), wydany wsp. z J. Chmielowskim; w porównaniu z dawniejszymi przewodnikami ten stanowił duży postęp nie tylko pod względem ilości materiału, lecz również co do metody opracowania, wywarł też doniosły wpływ na rozwój taternictwa w latach międzywojennych.Ś. jest również autorem dwóch wersji przewodnika dla turystów: Przewodnik po Tatrach (Kr. 1912) i wyd. 2 pt. Przewodnik po Tatrach i Zakopanem (Za. 1927) oraz Przewodnik po Tatrach Polskich i Zakopanem (Za. 1919, wyd. 2 w 1921, wyd. 3 w 1923). Na przewodnikach Ś. wychowało się kilka pokoleń taterników i turystów.

Pierwszy lit. opis swych wycieczek tatrz. ogłosił Ś. pt. W Dolinie Staroleśnej ("Tat." 2, 1908, nr 5), a potem liczne dalsze, m.in. Mnich i Żabi Koń (tamże 3, 1909, nr 6), Niepowrotny dzień (tamże 1921), Na skalnych krawędziach ("Wierchy" 2, 1924), Dwa pokolenia (tamże 5, 1927).Historii taternictwa dotyczą m.in.: Zarys dziejów taternictwa polskiego ("Pam. TT" 34, 1913), Stanisław Staszic w Tatrach ("Wierchy" 4, 1926 i to samo w księdze zbior. "Stanisław Staszic", Lublin 1926), Polki w dziejach taternictwa ("Start" 1, 1927, nr 4), Zdobycie Tatr ("Tat." 16, 1933, nr 5-6).Wśród jego różnorodnych in. prac warto jeszcze wymienić przykładowo: Poeta Tatr (tamże 6, 1912, nr 5, o Kazimierzu Tetmajerze), W sprawie działu taternickiego w Muzeum im. Chałubińskiego ("Zakopane" 7, 1914, nr 16), Z taternickich aforyzmów ("Tat." 11, 1925, nr 1-2), O powrót do wielkości Tatr (tamże 12, 1928, nr 2) oraz szereg wspomnień pośmiertnych, m.in. wspomnienie zbior. o zmarłych taternikach: Ci, którzy odeszli (tamże 12, 1928, nr 4-6).

Do ostatnich chwil swego życia prowadził ożywioną działalność tatern., organizacyjną i pisarską. Zginął mając lat 38, na zach. ścianie Kościelca. Wskutek ukruszenia się chwytu odpadł od ściany, a lina asekuracyjna natrafiwszy na ostrą krawędź skalną pękła.Pogrzeb był spontaniczną tłumną manifestacją ludności Zakopanego i przyjezdnych delegacji na cześć wielkiego zdobywcy Tatr.

W kraju i za granicą ukazały się liczne wspomnienia pośmiertne, a STPTT utworzyła Fundusz Alpinistyczny jego imienia. PTT w 1935 przemianowało Schronisko im. Leopolda Świerza przy Pięciu Stawach Pol. na Schronisko im. Leopolda i Mieczysława Świerzów. Autorzy czescy J. Gellner i F.V. Kroutil w 1935 dedykowali Mieczysławowi Świerzowi swój przewodnik tatern. Vysoké Tatry .

Lit. - Jan Gwalb. Pawlikowski : Ś.p. Mieczysław Świerz. "Wierchy" 7, 1929. - Kazimierz Piotrowski: Wspomnienie o Mieczysławie Świerzu. Tamże. - Praca zbior. Mieczysław Świerz. Ku czci człowieka gór. Kr. 1933 (przedruk w "Tat." 16, 1932-33, nr 5-6).

---