Karłowicz Mieczysław (11 XII 1876 Wiszniew, pow.
święciański, Litwa - 8 II 1909 w Tatrach, poch. 16 II w Warszawie), syn » Jana Karłowicza. Muzyk, jeden z największych
pol. kompozytorów-symfoników, wybitny taternik i narciarz, współinicjator
założenia TOPR.
Po raz pierwszy przyjechał do Zakopanego w 1889 jako 13-letni chłopiec i
zaczął poznawać Tatry jeszcze za życia dra
Tytusa Chałubińskiego. Z matką i rodzeństwem
mieszkał wtedy w domu przew. Jana Stopki, a
z przew. Janem Kubinem był na Czerwonych
Wierchach i przeszedł przez Zawrat do
Morskiego Oka
.
Powtórnie spędzał lato w Zakopanem w 1892, mając wtedy
lat 16. Tym razem mieszkał kolejno w "Klemensówce" i w "Hotelu Warszawskim" w Jaszczurówce. Chodził na wycieczki z przew.
Janem Stopką, m.in. na Bystrą, Kominiarski Wierch, Świnicę, Kozi
Wierch, Granaty i Rysy. Samotnie wszedł na rzadko wówczas
odwiedzany Kościelec i powtórnie z młodszym
od siebie o dwa lata Januszem Chmielowskim
. Obaj też wspólnie (podpisując się: M.K. i J.Ch.) ogłosili swój
pierwszy artykuł pt. Kościelec ("Kur. Zakop." 1892, nr 2), a sam
K.opublikował również opis turystyczny Kominiarskiego Wierchu pt. Kominy
(tamże 1892, nr 6), wraz z opisem trasy, którą na ten szczyt sam wyznakował
farbą. Owego lata w Zakopanem wystąpił K. po raz pierwszy i drugi z publ.
koncertem jako skrzypek, w sali dawnego Dworu Tatrzańskiego, zw. kasynem.
Wakacje 1893 i 1894 spędził K. znowu w Zakopanem. W 1893
z przew. Janem Kubinem wszedł na Łomnicę, może
też na Rysy i Wysoką
, a z rodzicami i z przewodnikiem był na Świnicy. W
1894 zamknął 18-letni K. swój pięcioletni pierwszy okres poznawania Tatr
wspaniałą na owe czasy wycieczką z przew. Jędrzejem Walą młodszym, trawersując Gierlach
z Wielickiej do Batyżowieckiej Doliny, i wchodząc na Mięguszowiecki Szczyt
, uważany wówczas za najtrudniejszy
ze zwiedzanych szczytów tatrz. i zaledwie osiem razy zdobyty. Wycieczkę tę
opisał K. w obszernym artykule Wycieczka na króla Tatrzańskiego i na szczyt
Mięguszowiecki ("Wędrowiec" 1895, nry 7-10).
W lipcu tego lata uczestniczył K. w zakop. pogrzebie ks. Józefa Stolarczyka
. Kończyła się jedna epoka tatern.,
a wkrótce miała się rozwinąć nowa.
Po ośmioletniej przerwie K. w 1902 wrócił w Tatry i
bywał w nich teraz corocznie, a nawet w 1907 osiadł na stałe w Zakopanem. Lata
1902-09 były dla niego okresem b. intensywnego chodzenia po górach, lecz zgodnie
z nową epoką w taternictwie czasem jeszcze z przewodnikiem, ale coraz częściej
bez niego, samodzielnie, nawet samotnie, i także w zimie. Wszedł na wiele
szczytów od Rohaczów i Osobitej aż po Jagnięcy Szczyt
, nieraz nowymi drogami. Poznał Tatry
jak mało kto w owych latach.
W 1906 z przew. Klimkiem
Bachledą w nietypowych warunkach odbył 9-dniową
wycieczkę na 9 wybitnych szczytów tatrz., co opisał pt. Po "młodym" śniegu
("Tat." 1907, nr 4), a w 1907 z przew. Józefem Gąsienicą-Tomkowym wszedł m.in. na Ostry Szczyt
pd. ścianą, drogą zaliczoną wówczas do najtrudniejszych w
Tatrach; wspomnienie o tej wycieczce ogłosił pt. W jesiennem słońcu
("Tat." 1908, nr 3). W okresie
tym większość swych wycieczek odbywał bez przewodnika, m.in. dokonując
pierwszych w ogóle wejść na szereg wybitnych turni: Wielka Kołowa Turnia (samotnie w 1907), Ciężka Turnia (w 1908 z Włodzimierzem Boldireffem), Zadnia Jaworowa Turnia
(też w 1908 z Boldireffem). Swe samotne
wycieczki tatrz. opisał K. pt. Z wędrówek samotnych ("Pam. TT" 1909).
Działalność K. w taternictwie zim. była krótkotrwała.
Wspólnie z Romanem Kordysem dokonał on w
1908 pierwszych wejść zim. na Kościelec, przez Krzyżne na Wołoszyn i na Żółtą Turnię
; jest to (bez Żóltej Turni) tematem artykułu K.:
Wśród śniegów tatrzańskich ("Słowo Pol." 7 II 1908 i "Zakopane" 1908, nr 4-5).Od 1905 K. był członkiem
Sekcji Tur. TT
. Uchylił się od wejścia do jej zarządu, ale uczestniczył w
zebraniach i działalności. W 1908 prowadził na Giewont wycieczkę zbior.
zorganizowaną przez STTT. Członkiem TT
był już od 1893, uczestniczył w zakop. wiecach członków TT.
Razem z Zaruskim w 1908 wyznakował farbą
szlaki na Czarny Mięguszowiecki Szczyt i na
Niżnie Rysy, oznaczając je ulubionym swym
znakiem góralskiej » swastyki
.
Jako jeden z pierwszych zabierał głos w sprawach kultury tur. i stosunku
turystów do ochrony przyrody, np. w artykułach Turyści "włamywaczami"
("Tat." 1907, nr 1) i W ważnej sprawie (tamże, nr 3). K. jest autorem rozpowszechnionej
potem wypowiedzi: "Szanujcie ciszę i majestat gór". W swym
taternictwie K. przywiązywał największą wagę do przeżyć estetycznych (a nie
sportowych) i jest uważany za czołowego przedstawiciela takiego kierunku (»
ideologia taternictwa). Nieraz podkreśla się, że K. był wzorem i ideałem turysty
górskiego.
K. był też jednym z pionierów narciarstwa pol.;
traktował narty nie sportowo, lecz jako ułatwienie w poruszaniu się po Tatrach w
zimie. Nauczył się jazdy na nartach na pierwszym zakop. kursie narc.,
prowadzonym przez Mariusza Zaruskiego w grudniu 1907, a w rok później pomagał mu
w szkoleniu narciarskim. Od 1907 był członkiem Zakop. Oddziału Narciarzy TT i w
1908-09 jego wiceprezesem.Odbył liczne wycieczki narc. w Tatry w 1907-09, nieraz
samotnie. Używał nart do podejścia podczas swych wejść zim. na Kościelec,
Krzyżne i Żółtą Turnię. Z Kordysem i Zaruskim w 1908 dokonał pierwszego
przejścia na nartach trasy z Gąsienicowej
Hali przez Liliowe, Zawory i Koprową Przełęcz do Szczyrbskiego Jeziora
.
Również i w dziejach fotografii tatrz. zajmuje K. wybitną pozycję. Jego
piękne zdjęcia były reprodukowane m.in. w "Pam. TT" (1907-14), w "Tat." (od
1908), w zbior. wydaniach jego pism (1910, 1957 i nast.), a niektóre dopiero w
kalendarzu ściennym wydanym w 1984.
Wiele swych dzieł symf. skomponował K. w całości lub
częściowo w Zakopanem, dziesięć pieśni ułożył do słów poezji Kazimierza Tetmajera
, a także utwór na
fortepian do melodeklamacji tekstu tegoż: Na Anioł Pański. Uważa się na
ogół, że wiele z przeżyć górskich K. znalazło swój wyraz w jego twórczości
muzycz. Za najbardziej "tatrzańskie" utwory K. uchodzą Koncert skrzypcowy
(1902) i Odwieczne pieśni (1906). Powtarzana wiadomość jakoby K.
skomponował swą pieśń Zawód (do słów Tetmajera) nad
Popradzkim Stawem ,
nie jest prawdziwa, gdyż kompozycja ta powstała w Berlinie (IV-V 1896). Z lud.
muzyką podh. nie ma twórczość kompozytorska K. nic wspólnego.
Już w 1908 K. i Zaruski (pierwszy i gł. inicjator tej
idei) przygotowali projekt Tatrz. Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (TOPR)
, ale powstało ono
dopiero po śmierci K.
Dnia 8 II 1909 w czasie samotnej wycieczki narc., mimo
swego doświadczenia górskiego i ostrożności, K. zginął w lawinie śnieżnej na
wsch. zboczach Małego Kościelca
. Na miejscu katastrofy postawiono w 1909 pamiątkowy kamień granitowy
(Kamień Karłowicza) z napisem: "Non omnis moriar" (nie wszystek umrę). Tu w
rocznicę śmierci K. odbywają się uroczystości ze składaniem kwiatów.
W Zakopanem na Bystrem jest ul. Mieczysława Karłowicza (od ok. 1965); w
1902-05 K. mieszkał tam w wilii "Fortunka". Tablicę pamiątkową umieszczono na
zakop. willi "Lutnia" (przy ul. Sienkiewicza), gdzie K. mieszkał od 1 I 1908. Od
1979 jest też w Zakopanem Szkoła Muzyczna im. Mieczysława Karłowicza, a druga w
Krakowie. Upamiętniony on jest również wierszami, np. Grób Karłowicza Zygmunta
Lubertowicza (1922), Przy kamieniu Karłowicza
w Tatrach Józefa Aleksandra Gałuszki (1932), Biała śmierć Stanisława Bąkowskiego
(1933), Wspomnienie o Karłowiczu Leopolda Lewina (1969) oraz utworem muzycz. Wojciecha Kilara
Kościelec 1909 (1976).
Wybór pism tatrzańskich K. wydano pt. Mieczysław Karłowicz w Tatrach
(Kr.1910), pod anonim.
redakcją Stefana Komornickiego , a komplet pism tatrz.
K., z dodatkiem fragmentów jego korespondencji tatrz., ukazał się pt. W
Tatrach (Kr.1957, 1959 i 1968, red. Jerzy Młodziejowski ). Książka ta
stanowi jeden z klasycznych utworów literatury o Tatrach. Więcej tatrz.
korespondencji K. wydali Adolf
Chybiński
i Roman Kordys w "Wierchach" (już w 1924) oraz w swych
książkach Chybiński i Anders (zob. niżej).
