Najwyższy szczyt i zarazem jeden z najpotężniejszych masywów w Tatrach i w
ogóle w Karpatach. Wznosi się nad Doliną Białej
Wody, Batyżowiecką i Wielicką. Masyw G. sięga ku pn. po Litworową Przełęcz, a właściwie jeszcze dalej,
aż po Polski Grzebień; ku pn.-zach. po Batyżowiecką Przełęcz, a ku pd. schodzi dwoma
olbrzymimi ramionami, obejmującymi głęboko wydrążony Gierlachowski Kocioł,
nadający górze jej charakterystyczny od południa wygląd.
W masywie G. wyodrębniają się dwa gł. szczyty: Zadni Gierlach (ok. 2638 m) oraz najwyższy,
właściwy Gierlach (2663, 2654), zwany czasem Wielkim Gierlachem, podczas gdy
nazwa Gierlach oznacza cały masyw. Wielki Gierlach wznosi się w potężnej bocznej
grani, która od gł. grzbietu Tatr odgałęzia się w Zadnim Gierlachu ku pd.-wsch.
Zadni Gierlach jest oddzielony od reszty masywu Gierlachu wybitną Przełęczą Tetmajera. W masywie G. znajduje się
poza tym wiele drugorzędnych wzniesień i przełączek o własnych
nazwach.
Gierlach
Przez dłuższy czas nie wiedziano, że G. jest najwyższym szczytem tatrz.;
za taki uchodził Krywań, a potem Łomnica lub Lodowy Szczyt. Wprawdzie już pomiary Ludwika Greinera z 1837-38, ogłoszone w
1839, wykazały pierwszeństwo G., ale jeszcze do ok. 1865 Łomnica uchodziła
powszechnie za najwyższą.Na pd. stoki G. zapędzali się za kozicami strzelcy ze
Spisza już ok. 1800, a może nawet wcześniej, ale nie jest prawdopodobne, aby już
wtedy weszli na sam wierzchołek. Pierwszym zdobywcą G. jest późniejszy
przewodnik Johann Still, który dokonał tego
wejścia z czterema towarzyszami, strzelcami na kozice, już w 1834. Lista
najdawniejszych znanych wejść na G. przedstawia się następująco:
1) Gelhof (szwagier Stilla), Martin Spitzkopf-Urban, Johann Still i jeszcze
dwóch strzelców o nieznanych nazwiskach, w 1834.
2) Zygmunt Bośniacki
i ks. Wojciech Grzegorzek (zapewne z zakop.
przewodnikami) 11 VIII 1855.
3) Oficerowie austr. przy pomiarach kartogr. w 1868 (zapewne z miejscowymi
strzelcami).
4) Nieznany turysta niem. i przew. Martin Spitzkopf-Urban w końcu lat
1860.
5) Franz Holst i przew. Johann Still, VIII 1872.
6) Hugo Elsner, Theodor Steinberg, przew. Johann Still i tragarz (późniejszy
przewodnik) Samuel Horvay, 7 VIII 1874.
7) Mór Déchy, Anton Döller , Paul Schwartz, Josef Schäferling, przew. Johann
Still i tragarz Samuel Horvay, 31 VIII 1874.
8) Ks. Józef
Stolarczyk oraz przew. Wojciech Gąsienica-Kościelny, Wojciech Giewont, Wojciech Roj i Szymon Tatar
starszy, 22 IX 1874.
Od 1875 Gierlach stał się szczytem często odwiedzanym. Z
czasem wejście na G. udostępniono zakładając na dwóch drogach klamry i łańcuchy.
Graniami i ścianami taternicy poprowadzili wiele nowych dróg o różnych stopniach
trudności. W zimie pierwsi na G. byli Janusz
Chmielowski, Károly Jordán oraz przew. Klemens Bachleda, Johann Franz senior
i Paul Spitzkopf sen., 15 I 1905.
Gierlach nazywano dawniej również Gerlach i
Gierlachowski Szczyt oraz (zupełnie błędnie) Garłuch lub Garłuchowski Szczyt.
Nazwę Garłuch wywodzono niesłusznie od gardła lub od przeinaczonej na Garłuchów
nazwy wsi Gierlachów, a inni bezpodstawnie uważali formę Garłuch za staropolską.
Tymczasem nazwa Gierlach i Gierlachowski Szczyt pochodzi po prostu od wsi
spiskiej » Gierlachów
.
Gierlach bywa też dodatkowo określany epitetem Król Tatrzański lub Król Tatr (a
Łomnica: Królowa Tatrzańska lub Królowa Tatr).W 1896 Węgrzy przemianowali G. na
Szczyt Franciszka Józefa (Franz Josef-Spitze, Ferencz József-csúcs), Polacy w
1918 na Szczyt Polski, Czesi i Słowacy w 1918 na Štít Legionářů (Štít
Legionárov) a w 1949 Słowacy przemianowali G. na Stalinov štít. W obcych
językach były też i in. projekty, a nawet mniej lub bardziej oficjalne uchwały,
jednakże w języku pol. żadna z tych nazw nie była nigdy oficjalna, ani też
szerzej stosowana, a w obcych językach również wyszły one z użycia, chociaż
sporadycznie niektóre z nich jeszcze się pojawiają.
