E-mail Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Tatry
Aktualności
 ABC turysty
   Przygotowanie
   Ekwipunek
   Informacje TOPR i TPN
   Oznaczenia szlaków
   Przewodnicy
   Przejścia graniczne
    Bezpieczeństwo
      Gdy spotkasz misia...
      Lawiny
      Ku przestrodze...
      Bezpieczeństwo, porady
   Zwierzę na szlaku
   Schroniska
 O Tatrach
   TPN i TANAP
   Klimat
   Geologia
    Zwierzęta
      Gatunki
   Rośliny
    Tatry w liczbach
    Historia
 Encyklopedia Tatr
   Alfabetycznie
   Tematycznie
   Multimedia
 Wycieczki
   Zaplanuj wycieczkę
   Miejsce startu
   Miejsce docelowe
   Skala trudności
   Wszystkie
 Jaskinie tatrzańskie
    SKTJ PTTK
      Aktualności
      Działalność
      Kurs
      Wspomnienia
      Polecane strony
      Galeria
      Kontakt
   Powstanie jaskiń
   Krążenie wody w skałach
   Nacieki
   Morfologiczne typy
   Klimat jaskiń
   Powstanie jaskiń tatrz.
Zagadki tatrzańskie
 Aktywny wypoczynek
   Taternictwo
   Speleologia
   Paralotnie
   Ski-alpinizm
   Narciarstwo
   Na rowerze
   Turystyka jaskiniowa
   Trasy biegowe
   Turystyka piesza
   Sporty wodne
Galeria
Warunki w Tatrach
Forum dyskusyjne
Zakopane, Tatry, Podhale
E-mail
Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Zakopane


zapamiętaj numer alarmowy w górach!!!
0 601 100 300
 nawigacja:  Z-ne.pl » Portal Zakopiański

w nazwach
w nazwach i opisach
wszędzie
alfabetycznie:    A  B  C  Ć  D  E  F  G  H  I  J  K  L  Ł  M  N  O  P  R  S  Ś  T  U  W  Z  Ź  Ż  

 

Krywań


(Kriváň; Krivan; Kriván)
 
  Kategoria: 
Szczyty 
  Wysokość:  2496, 2494 m n.p.m.

  opis  
  forum (0)  

Położenie:
Jeden z najwyższych szczytów tatrz., w pd.-zach. części Tatr Wys . na końcu ich długiej bocznej grani, odgałęziającej się od gł. grzbietu tatrz. w Cubrynie . K. wznosi się nad gł. gałęzią Koprowej Doliny , nad Doliną Niewcyrką (odnogą poprzedniej) oraz nad Ważecką Doliną , a swymi pd. i pd.-zach. stokami opada ku Liptowskiej Kotlinie .



Krywań, w gwarze podh. Krzywań;  Górujący nad sąsiednimi szczytami i charakterystyczny w swym kształcie Krywań w panoramie Tatr rzuca się w oczy nie tylko patrzącego z in. szczytów tatrz. czy z górnego Liptowa , ale także z pd.-zach. Spisza i nawet z wielu miejsc na Podhalu .

Skalne ściany K. osiągają wysokość jedynie 500 m, ale ponad dnem Koprowej Doliny wypiętrza się K. swymi zach. stokami na wysokość ok. 1350 m, a nad swe pd.-zach. podnóże dźwiga się stromo na ok. 1400 m. Toteż póki nie robiono w Tatrach pomiarów wysokości, oceniano na oko, że ich najwyższym szczytem jest właśnie K. Dopiero w 1793 ang. podróżnik Robert Townson stwierdził pomiarami, że pierwszeństwo nie przysługuje Krywaniowi.

W XIII w. rozpoczęlo się na górnym Liptowie osadzanie wsi, które przetrwały do naszych czasów, a wielkie obszary Liptowa i Tatr król węg. nadał swym zasłużonym magnatom. K. ze swymi pn. i zach. stokami (wraz Koprową Doliną i jej odnogami) pozostał majątkiem król., a Ważecka Dolina (u wsch. podnóża K.) weszła w skład posiadłości komesa Bogomera i następnie jego potomków: rodu » Szentiványi . Przez nast. stulecia król. część masywu krywańskiego była użytkowana głównie na myślistwo (kozice , niedźwiedzie ), z wyrębem drzew w niższych partiach, a pozostała część masywu była ponadto wypasana (Ważecka Dolina i Nad Pawłową ); jednakże również i w część królewską wdzierało się pasterstwo z Koprowej Doliny (np. do Krywańskiego Koryta) i od pd. aż po Krywańską Polanę . W XV-XVIII w. na pd. i pd.-zach. stokach K. istniały kopalnie złota: » Krywańskie Banie , sięgające do wysokości ok. 2100 m.

Zapewne w związku z robotami górn. w owych wysoko położonych kopalniach, odwiedzano rownież i sam wierzchołek  K. Wiadomo, że wchodzono nań w 1761 i 1770, ale nie wiadomo kto. Najdawniejsze znane wejścia na Krywań: Andreas Jonas Czirbesz i towarzysze, 4 VIII 1772; Karl Anton Brixen (kartograf wojsk.), jakiś inżynier komitatowy, dwóch żołnierzy i kilku koziarzy w roli przewodników, 17 VII 1788 (z powodu upału wejście odbyło się nocą); Robert Townson ze służącym i przewodnikiem (który poprzednio był już kilka razy na K.), 27 VIII 1793; Baltazar Hacquet i towarzysze, 28 VI 1794; Anton Rochel i towarzysze, 1804; Pál Kitaibel i towarzysze, 16 VIII 1804; Stanisław Staszic i towarzysze, 8 VIII 1805; Göran Wahlenberg i towarzysze, 30 VI 1813 i powtórnie 10 VIII 1813. Ta lista wejść przez owe lata nie jest pełna, a w nast. latach wejścia stały się coraz częstsze.

Dnia 4 VIII 1840 wejścia na K. dokonał lubujący się w podróżach król saski Fryderyk August II z towarzyszącymi mu osobami. Już nast. roku Węgrzy upamiętnili ten fakt postawieniem na samym wierzchołku K. pomnika. Była to czworoboczna piramidalna konstrukcja z płyt żelaznych, wys. 2,5 m, ważąca 17 cetnarów i ustawiona na dwumetrowym postumencie kamiennym, a uwieńczona złoconą koroną żelazną. Na czterech bocznych płytach pomnika był herb król. i czołobitne napisy w języku łac., niem. i węg., wysławiające króla. Uroczyste poświęcenie pomnika odbyło się z wielką pompą 4 VIII 1841. O tym pomniku wzmiankuje Bogusz Zygmunt Stęczyński w swym poemacie Tatry (1860) i na załączonej tam rycinie (rysowanej w 1851) zaznacza na czubku K. sterczący tam pomnik.

Pomnik ten był wrogą prowokacją wobec nar. uczuć Słowaków. Zamazywali farbą napisy, stopniowo niszczyli zbudowany solidnie pomnik. W 1861 zniknęły jego resztki z wierzchołka K.

Co najmniej od 1841 K. uchodził za górę narodową Słowaków i w dawnych latach niewoli za symbol lepszej przyszłości. Już 16 VIII 1841 odbyła się pierwsza z licznych słow. "wycieczek narodowych" (národné výlety, národné vychádzky itp.) jako demonstracja słow. uczuć i dążeń patriotycznych. Podobne wycieczki, bardziej lub mniej oficjalnie "narodowe", były ponawiane w 1842, 1844, 1861, 1884, 1907, 1910, 1912 i zapewne w in. latach. Takie wycieczki na K., choć o nieco in. charakterze, były też organizowane w latach międzywoj. (1923, 1939) i późniejszych (1940, 1943), a po II wojnie świat. w 1955 i potem corocznie.

W 1944-45 na pd. stokach Gronika » partyzanci słow . mieli dwa bunkry i stoczyli tu walkę z Niemcami; jeden z tych bunkrów został po wojnie zrekonstruowany jako pamiątka nar. (przy ścieżce wiodącej na Krywań).

Wizerunek K. pojawił się na słow. znaczku pocztowym w 1940 i później (» filatelistyka ). Znajdował się też na godle państw. Czechosłowacji (» herby ) i razem z nim na czechosł. banknotach i monetach. K. występuje często w słow. piosenkach lud. z Liptowa, a w tamtejszej meteorologii lud. służy (podobnie jak gdzie indziej Chocz i Babia Góra) do przepowiadania pogody. Stoki K. były niegdyś często odwiedzane przez podh. kłusowników , toteż występuje on również i w podh. piosenkach i opowiadaniach ludowych.

Do II wojny świat. był on też b. popularny wśród pol. turystów, którzy do jego podnóża podążali najczęściej z Zakopanego przez Liliowe (a jeszcze dawniej przez Goryczkową Przełęcz nad Zakosy ) i Zawory do Koprowej Doliny, a stamtąd albo okrężnie przez Krywańską Polanę, albo przez Dolinę Niewcyrkę i Niżnią lub Wyżnią Myśliwską Percią. Obecnie do podnóża K. trzeba podróżować przez Łysą Polanę , a na sam szczyt mogą turyści wchodzić tylko dwiema znakowanymi ścieżkami: od Jamskiego Stawu przez Pawłowy Grzbiet , albo od Trzech Źródeł zboczami Gronika.

Do literatury pięknej dostał się K. po raz pierwszy u ros. pisarza, Mikołaja Gogola, w opowiadaniu Straszna zemsta, ze zbioru Wieczory na futorze niedaleko Dikańki (2 t., 1831 i 1832, pol. wydanie w 1865).W słow. literaturze pięknej, zwł. w poezji, K. pojawia się b. często u różnych autorów, od wiersza Ku Křiváni Ludowita Štúra ("Almanach Nitra" 1842) po Smrt Kriváňa Hviezdoslava ("Slov. Pohlady" 1906) i dalej aż po współcz. poetów; w starszej słow. poezji traktowany jest K. przeważnie symbolicznie. W pol. poezji pojawia się K. dużo rzadziej, po raz pierwszy we wspom. poemacie Tatry Stęczyńskiego (1860).

W literaturze nauk., pomijając drobne wzmianki, pierwszy opisał wejście na Krywań i samą górę » A.J. Czirbesz w 1773 (po niem.), a w pol. literaturze S. Staszic: Druga rozprawa o gorach Bieskidach i o Krywanie ("Roczniki Tow. Warsz. Przyjaciół Nauk" t. 6, 1810); fragmenty tej rozprawy można by zaliczyć do literatury pięknej.

U malarzy i grafików słow. od dawna K. cieszy się wielkim powodzeniem, ale po raz pierwszy na obrazie olejnym przedstawił go malarz spiskoniem. z Lewoczy, Johann Jakob Müller , ok. 1825, na dalszym planie widoku Szczyrbskiego Jeziora . Wprawdzie K. został narysowany już wcześniej na różnych panoramach Tatr, bardzo jednak nieudolnie i o zdeformowanych kształtach.

Z kilkojęzycznych, ale podobnych nazw Krywania pierwotną była słowacka: Kriváň, a inne od niej się wywodzą. Nazwa ta pochodzi od wyglądu zakrzywionego wierzchołka tej góry, czy też całej góry.

Nazwa słow. Kriváň i pol. Krywań lub Krzywań pojawia się ponadto na szerokim obszarze Słowacji i Polski na oznaczenie gór, skał, potoków, wsi. Nazwy takich obiektów powstały zupełnie niezależnie od siebie, po prostu od przymiotnika słow. krivý lub pol. krzywy, co najwyżej przenosząc się z potoku na sąsiednie wzgórze lub na odwrót. Po słowacku rzeczownik pospolity kriváň oznacza człowieka skrzywionego, a na Słowacji jest też nazwisko Kriváň.

Tatrz. szczyt Krywań stał się tak popularny na Słowacji, że jego nazwę nadano hotelowi, partyzanckiej brygadzie, lud. zespołowi śpiewu i tańca, itd. Również i w Zakopanem już przed I wojną świat. była willa "Krywań".



Literatura:
Bronisław Gustawicz: Krywań . "Słown. Geogr. Król. Pol."4, 1883. - W.H. Paryski: Krywań, narodowa góra Słowaków. "Wierchy" 25, 1956. - Ivan Bohuš i inni: Kriváň . Pop. 1968.



KSIĘGARNIA GÓRSKA
ul. Zaruskiego 5
34-500 ZAKOPANE
tel. (018) 20 124 81
Pełny tekst w Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej. Kliknij tutaj

   Udostępnij




Jeżeli znalazłeś/aś błąd, nieaktualną informację lub posiadasz materiały (teksty, zdjęcia, nagrania...), które mogą rozszerzyć zawartość tej strony i możesz je udostępnić - KLIKNIJ TU »»

ZAKOPIAŃSKI PORTAL INTERNETOWY Copyright © MATinternet s.c. - ZAKOPANE 1999-2024