E-mail Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Tatry
Aktualności
 ABC turysty
   Przygotowanie
   Ekwipunek
   Informacje TOPR i TPN
   Oznaczenia szlaków
   Przewodnicy
   Przejścia graniczne
    Bezpieczeństwo
      Gdy spotkasz misia...
      Lawiny
      Ku przestrodze...
      Bezpieczeństwo, porady
   Zwierzę na szlaku
   Schroniska
 O Tatrach
   TPN i TANAP
   Klimat
   Geologia
    Zwierzęta
      Gatunki
   Rośliny
    Tatry w liczbach
    Historia
 Encyklopedia Tatr
   Alfabetycznie
   Tematycznie
   Multimedia
 Wycieczki
   Zaplanuj wycieczkę
   Miejsce startu
   Miejsce docelowe
   Skala trudności
   Wszystkie
 Jaskinie tatrzańskie
    SKTJ PTTK
      Aktualności
      Działalność
      Kurs
      Wspomnienia
      Polecane strony
      Galeria
      Kontakt
   Powstanie jaskiń
   Krążenie wody w skałach
   Nacieki
   Morfologiczne typy
   Klimat jaskiń
   Powstanie jaskiń tatrz.
Zagadki tatrzańskie
 Aktywny wypoczynek
   Taternictwo
   Speleologia
   Paralotnie
   Ski-alpinizm
   Narciarstwo
   Na rowerze
   Turystyka jaskiniowa
   Trasy biegowe
   Turystyka piesza
   Sporty wodne
Galeria
Warunki w Tatrach
Forum dyskusyjne
Zakopane, Tatry, Podhale
E-mail
Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Zakopane


zapamiętaj numer alarmowy w górach!!!
0 601 100 300
 nawigacja:  Z-ne.pl » Portal Zakopiański

w nazwach
w nazwach i opisach
wszędzie
alfabetycznie:    A  B  C  Ć  D  E  F  G  H  I  J  K  L  Ł  M  N  O  P  R  S  Ś  T  U  W  Z  Ź  Ż  

 

Staszic Stanisław

 
  Kategoria: 
Nie okreslony 

  opis  
  forum (0)  

Staszic Stanisław, także Staszyc (przed 6 XI data chrztu 1755 Piła, wojew. poznańskie - 20 I 1826 Warszawa). Ksiądz (od 1779), uczony (studia nauk fiz. i przyr. w 1779-81 w Lipsku, Getyndze i Paryżu, w 1782 dr obojga praw Akademii Zamojskiej), filozof, postępowy pisarz i działacz polit., oświat. i gosp., wybitny geolog ("ojciec geologii polskiej"), o dużych zasługach w rozwoju górnictwa i hutnictwa pol.; odbył liczne podróże nauk. po kraju i za granicą (m.in. Alpy i Apeniny). Od 1801 osiadł w Warszawie, gdzie w czasie Księstwa Warszawskiego i następnie Królestwa Polskiego pełnił ważne funkcje publ. i polityczne.

Był jednym z pierwszych członków (od 1800) Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk i jego drugim z kolei prezesem (1808-26), współorganizatorem uniwersytetu w Warszawie (1816), pierwszym pol. badaczem Tatr (1802, 1804, 1805), jednym z pionierów taternictwa (uprawianego w celach nauk.).

Na podstawie dokładnej analizy pism S. można stwierdzić, że wbrew pewnym pozorom był on w Tatrach nie tylko w 1805, ale również w 1802 i 1804, a może także i w in. latach. W czasie tych podróży zwiedził Tatry Zach., Wys. i Biel.; był w dolinach: Kościeliska, Bystrej, Gąsienicowa, Pięciu Stawów Polskich, Rybiego Potoku, Białki, Jaworowa, Kiezmarska, Łomnicka, Zimnej Wody i Cicha Liptowska.

Dokonał wtedy wejść na Czerwone Wierchy, Kołowy Szczyt (jedno z pierwszych wejść, z Czarnej Doliny Jaworowej, z zejściem do Zielonego Stawu Kiezmarskiego, w 1804), Krywań (8 VIII 1805), Sławkowski Szczyt (12 VIII 1805) oraz wszedł od pd.-wsch. na Łomnicę (21 VIII 1802 lub 1804, a nie w 1805), spędzając na wierzchołku tej ostatniej całą dobę (21-22 VIII), aby dokonać pomiarów naukowych.

Ponadto bez powodzenia usiłował wejść na Świnicę (spędziła go burza), na Lodowy Szczyt z Jaworowej Doliny, na Kołowy Szczyt z Kołowej Doliny, i na Łomnicę od pn. (dotarł na Miedziane Ławki). Na Lodowym Szczycie nie był (choć tak pisano). Badał też jaskinie, jednak nie w Tatrach lecz w Tatrach Niżnich ("Smocza Jama" w Demianowskiej Dolinie, gdzie znalazł kości różnych zwierząt dyluwialnych).W czasie swych wypraw tatrz. korzystał S. z pomocy miejscowych przewodników (przeważnie myśliwych), m.in. z Jurgowa, Starej Leśnej, Gierlachowa i zapewne Ważca. Był też na Babiej Górze.S. udając się w Tatry znał dzieła G. Rzączyńskiego, M. Bela, J.E. Fichtela, B. Hacqueta, J. Esmarka, I. Borna i in., prowadził jednak samodzielne badania i obserwacje w terenie, i na nich oparł własne rozprawy nauk. i dzieło O ziemiorodztwie Karpatow .

Wyniki swych badań w Tatrach i w ogóle w Karpatach, a także z terenu całej Polski, opracował S. najpierw w 9 rozprawach czytanych w Warszawie na posiedzeniach nauk. w 1805-16, a następnie drukowanych w "Rocznikach Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk" w t. 6-11 (1810-17) pod zbior. tytułem O ziemiorodztwie gór dawniej Sarmacji a poźniej Polski ; Tatr i ich bliższych okolic dotyczą: Pierwsza rozprawa o równinach tej krainy; o pasmie Łysogór, o części Beskidów i Bielaw (t. 6, 1810), Druga rozprawa o gorach Bieskidach i o Krywanie w Tatrach (t.6, 1810), Rozprawa trzecia: O Wołoszyni, o pięciu Stawach i morskiem Oku (t. 7, 1811), Rozprawa czwarta: O Kołowy, o Czarnym i o Kolibahu Wielkim (t. 7, 1811), Rozprawa piąta o Krapaku Wielkim (t. 8, 1812), Rozprawa o pierworodnej górze w Karpatach (t. 9, 1816).Rozprawy te (o nieco zmienionych tytułach) wraz z innymi (razem 12) ogłosił S. powtórnie w swej książce O ziemiorodztwie Karpatow, i innych gor i rownin Polski (Wa. 1815, z atlasem zawierającym m.in. mapę geol. całych Karpat i Polski, przekrój geol. od Bałtyku po Tatry, panoramę Tatr widzianych od pn., wizerunek górala, rysunek orła z kozicą; wyd. 2, fotooffsetowe: Wa. 1955).Dopiero w 1931 ukazał się drukiem niekompletny Dziennik podróży Stanisława Staszica 1789-1805 (z rękopisów wydał Czesław Leśniewski), w którym Tatr dotyczy jedynie rozdział pt. 1805, Podróż do Węgier.

Publikacje te dają interesujący obraz podróży i rozległych badań S., m.in. w Tatrach, w szczegółach jednak teksty te są w wielu miejscach trudno zrozumiałe (specyficzny język i terminologia, błędy w nazewnictwie i datach itd.), tym bardziej że gł. dzieło S. nie stanowi systematycznego opisu jego podróży, lecz syntezę jego badań, a różne wstawki dotyczące podróży i wypraw tatrz. nie są ułożone chronologicznie. Wielu więc piszących o S. błędnie interpretuje jego pisma i wciąż podaje fałszywe szczegóły o jego wyprawach tatrz.

Dzieło O ziemiorodztwie Karpatow jest poświęcone głównie geologii (ziemiorodztwo = budowa geologiczna, geologia), zawiera jednak również wyniki badań S. z zakresu klimatologii (pomiary ciśnienia, temperatury, wilgotności, obserwacje nad wiatrami i śniegiem), limnologii (geneza jezior, ich obwód i głębokość, temperatura wody na różnych głębokościach), pomiary elektryczności atmosferycznej, magnetyzmu, wysokości nad poziom morza, analizy powietrza itd., liczne obserwacje dotyczące zwierząt (kozica, orzeł, ryby), flory (zbierane rośliny oznaczał mu botanik Franciszek Scheidt), cenne wiadomości o ówczesnym górnictwie tatrz., o spiskach (przewodnikach) do skarbów, o pol., słow. i niem. ludności podtatrz., o pasterstwie i myślistwie w Tatrach i wiele in. W dziele tym są też fragmenty o walorach lit., autor zwraca uwagę na piękno przyrody tatrz. i daje wyraz swym refleksjom o charakterze społ., polit. i patriotycznym.

Dzieło O ziemiorodztwie Karpatow stanowi jedną z klasycznych pozycji literatury tatrz., a sam S. zalicza się do grupy kilku wybitnych uczonych różnej narodowości, którzy na przełomie XVIII i XIX w. przystąpili do pierwszych zakrojonych na szerszą skalę badań nauk. w Tatrach; jest też pierwszym pol. taternikiem. Wspomniana książka S. była w Polsce szeroko znana i często cytowana przez naukowców i krajoznawców piszących o Tatrach; do dziś stanowi cenne źródło różnych wiadomości, nieraz przytaczanych w pracach naukowych.Zasługi S. w poznaniu Tatr i spopularyzowaniu ich w społeczeństwie pol. zostały uczczone przez TT, które w 1875 nazwało swoje schronisko przy Morskim Oku jego imieniem, ponadto w Dolinie za Mnichem jest Staw Staszica. W 1916 nowo odkryty przez siebie gatunek bruzdnicy Jadwiga Wołoszyńska nazwała Staszicella dinobryonis. Po II wojnie świat. jedną z nowych ulic w Zakopanem nazwano ulicą Staszica; tak samo nazwane ulice czy place istnieją co najmniej w 15 in. miastach polskich. Upamiętniony jest S. również w nazwach szkół i in. instytucji. W 1951 otwarto w Pile Muzeum im. Stanisława Staszica.Literatura nauk. i pop.-nauk. o S. jest niezwykle obfita, również o jego działalności w Tatrach.

Lit. - Księga zbior. Stanisław Staszic. Lublin 1926. Tamże m.in. rozprawa Mieczysława Świerza: Stanisław Staszic w Tatrach. - Roman Kordys: O tatrzańskie itinerarjum Staszica. "Tat." 12, 1928, nr 3. - Wstęp Walerego Goetla i słownik Stanisława Czarnieckiego w wyd. fotooffsetowym Ziemorodztwa z 1955. - Barbara Szacka: Stanisław Staszic. Wa. 1962 i 1966. - Jacek Kolbuszewski: Obraz Tatr w "Ziemiorództwie" Stanisława Staszica. "Prz. Humanistyczny" 10, 1966, nr 4. - "BLP" 6, cz.1, 1970. - Andrzej Matuszyk: Wartości estetyczne przyrody Tatr w "Ziemiorodztwie Karpatow" Stanisława Staszica jako składnik genezy ideologii taternictwa. Kr. 1979, mps pracy dokt. na AWF. - "LP-PE" 2, 1987 (Zofia Lewinówna). - "SBP" 1987 (Zbigniew Wójcik).





KSIĘGARNIA GÓRSKA
ul. Zaruskiego 5
34-500 ZAKOPANE
tel. (018) 20 124 81
Pełny tekst w Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej. Kliknij tutaj

   Udostępnij




Jeżeli znalazłeś/aś błąd, nieaktualną informację lub posiadasz materiały (teksty, zdjęcia, nagrania...), które mogą rozszerzyć zawartość tej strony i możesz je udostępnić - KLIKNIJ TU »»

ZAKOPIAŃSKI PORTAL INTERNETOWY Copyright © MATinternet s.c. - ZAKOPANE 1999-2024