Jedna z najpiękniejszych dolin tatrz., od dawna stanowiąca cel licznych
wycieczek. Jest to
dolina walna , jedna z
największych po pn. stronie
Tatr . Leży w
Tatrach Zach ., na pd.-zach. od
Zakopanego i wsi
Kościelisko . Ujście doliny znajduje się przy
szosie z Zakopanego do
Witowa , przy
osiedlu
Kiry . Długość doliny ponad 8
km.
Kościeliska Dolina; Kościeliską Dolinę od zach. otaczają: Kościeliskie Kopki , Kominiarski Wierch i Ornak ; od pd.: Błyszcz (i Bystra ), Kamienista , Smreczyński Wierch i Tomanowy Wierch Polski; od wsch.: Czerwone Wierchy , Kończysta Turnia i Mały Regiel (pomijając tu boczną odnogę, Miętusią Dolinę ).
Dolina Kościeliska posiada szereg bocznych odnóg; najważniejsze z nich: Miętusia Dolina, Wąwóz Kraków i Tomanowa Dolina . Górna część głównej gałęzi K.D. nazywa się Pyszniańską Doliną . Gł. strumień doliny to Kościeliski Potok . W dolinie leży Smreczyński Staw i dwa maleńkie Siwe Stawki . Dolina jest słynna ze swych licznych jaskiń. Na jej terenie do tej pory poznano ok. 400 jaskiń (niemal połowa wszystkich znanych w Tatrach ), a łączna ich długość siega 60 km.
W dolinie i na jej stokach znajdował się dawniej szereg hal past.: Miętusia , Upłaz , Stoły , Pisana , Smytnia , Tomanowa , Smreczyny , Ornak , Pyszna .
U wylotu Doliny Kościeliskiej na Kirach , znajduje się restauracja, niegdyś Słowińskiego (dojazd z Zakopanego autobusem). W głębi K.ościeliskiej Doliny, na Małej Polance Ornaczańskiej (należącej niegdyś do Hali Ornak) stoi duże schronisko tur. PTTK, zwane Schroniskiem na Ornaku. Jeszcze wyżej, przy Niżniej Pysznej Polanie stało dawniej schronisko PTT (Schronisko na Pysznej), spalone w czasie II wojny światowej. Na Pisanej Polanie stał drewniany budynek (postawiony w latach międzywoj.) z prywatnym bufetem; w 1987 wysadzili go w powietrze filmiarze.
Dolina Kościeliska jest sama celem licznych wycieczek, ale poza tym wychodzi z niej szereg szlaków tur.: na Iwaniacką Przełęcz i Kominiarski Wierch , na Czerwone Wierchy oraz Ścieżka nad Reglami .
Z dawnego budownictwa past. na polanach pozostała tylko część. Są zachowane ślady dawnego » górnictwa , które niegdyś w tej dolinie było silnie rozwinięte.
Kościeliską Dolinę od 1833 opiewali liczni poeci: Seweryn Goszczyński , Bogusz Zygmunt Stęczyński , Felicjan Faleński , Adam Asnyk , Franciszek H. Nowicki , Kazimierz Tetmajer i dziesiątki innych. Akcja niezmiernie licznych powieści i nowel rozgrywa się choć częściowo w K.D., np. rozdział Okno skalne powieści Popioły Stefana Żeromskiego . Podobnie w dawnych lit. opisach podróży w Tatry, np. Łucji Rautenstrauchowej Miasta, góry i doliny (1844). Tak samo w podh. opowiadaniach ludowych.
W malarstwie i grafice dolina ta pojawia się już w twórczości m.in.Jana Nepomucena Głowackiego i Wojciecha Gersona oraz niezliczonych artystów, którzy byli w Tatrach .
Nazwa Kościeliskiej Doliny pochodzi od Starych Kościelisk . Dawniej głoszono, że nazwa ta pochodzi od kości poległych tu Tatarów, co jest błędne (» Tatarzy ). Nazwa prawdopodobnie wywodzi się od kościołka, który mógł stać w Starych Kościeliskach w czasach, gdy prowadzono tu roboty górnicze.
