Klemensiewicz Zygmunt Aleksander (24 IV 1886 Kraków
- 25 III 1963 Gliwice, poch. w Krakowie).
Taternik , alpinista, narciarz
wysokogórski, wybitny fizyk i fizykochemik, prof. politechn. we Lwowie
(1920-39), Londynie (1947-51) i Gliwicach (1956-60). Autor licznych prac z
dziedziny fizykochemii, elektrochemii, termodynamiki i fizyki jądrowej. W
1892-1940 mieszkał z przerwami we Lwowie, potem przez Kazachstan (1940-42), Iran
(1942-43) i Egipt (1943-44) dostał się do Anglii (1944-56) a w 1956 wrócił do
Polski.
Po Tatrach chodził
od 1901 do 1961, w tym 1905-34 jako taternik odkrywający nowe drogi. Rozpoczął
swe taternictwo z przewodnikami (1901-05), ale usamodzielnił się i w 1905-14
należał do czołowych taterników, dokonując licznych nowych przejść najczęściej w
towarzystwie Romana Kordysa i Jerzego Maślanki , a także Aleksandra Znamięckiego
i in.
Uczestniczył w pierwszych w ogóle wejściach na Zadni Kościelec (w 1905), Hrubą Turnię (1906), Wsch. Szczyt Wideł (1906), Niebieską Turnię (1907), Wielką
Zbójnicką Turnię (1907) i in. Wśród jego nowych dróg były: Grań Kościelca (w 1905 i 1906), Basztowa Przełęcz od wsch. (1905), Batyżowiecki Szczyt pn. ścianą (1906), Krywań od pn. (1906), Żabi Koń graniami (1907), Niżnie Rysy pn.-zach. ścianą (1919), Widły
pd. i pn. ścianą (1926); wszystkie te przejścia zaliczono
do najlepszych w owych latach.
Ponadto zajął wybitną pozycję w taternictwie zim.
pierwszymi wejściami w 1909 na Granaty
Wielickie , Batyżowiecki Szczyt i Żłobisty Szczyt
. Był też jednym z
pionierów (od 1906) turystyki zim. i narciarstwa wysokogórskiego w Polsce, ale
gł. w Karpatach Wschodnich.
K. był także jednym z najaktywniejszych alpinistów pol. Po Alpach chodził
wielokrotnie od 1908 do 1955, w lecie i zimą. Wejść szczytowych w górach Iranu
dokonywał w 1942-43, m.in. na Elburs. Po górach bryt. chodził w 1944-48. W 1955
był w Pirenejach.
Przez wiele lat K. należał do przodujących działaczy w
pol. taternictwie i narciarstwie. Już w 1904 razem z R. Kordysem i J. Maślanką
założył » Kółko Taterników (Klub Himalaja)
. Do Sekcji Tur. TT został przyjęty już
w 1906 i od tegoż roku był w jej zarządzie, w 1909-11 jako prezes. Był członkiem
komitetu redakc. "Taternika " od początku
jego istnienia (1907-11), a redaktorem w 1911-12. Należał w 1907 do założycieli
Karp. Tow. Narciarzy i był jego wieloletnim
działaczem (prezesem w 1919-39). Był też długoletnim wiceprezesem Pol. Związku Narc
. (1922-39).
W Anglii w 1947 był jednym z inicjatorów założenia tam »
Polskiego Klubu Wysokogórskiego . Również w
1947 wsp. ze Stanisławem K. Zarembą założył
w Wielkiej Brytanii filię » Institutum
Bronscianum Zakopanense
.
K. rozpoczął fotografowanie w 1903, w Tatrach w 1904 i
wkrótce stał się jednym z najlepszych fotografów tatrz. (i w ogóle karpackich).
W pierwszych latach sporo zdjęć wykonał wsp. z R. Kordysem i Maksymilianem Dudrykiem , podpisując je D.K.K.
(od inicjałów ich nazwisk). Zdjęcia górskie K. (lub spółki D.K.K.) były
reprodukowane od 1908 w "Taterniku" i "Pamiętniku TT ", a potem także w in.
czasopismach (np. w "Ziemi" i "Wierchach
"), także zagranicznych,
i w różnych dziełach zbior., m.in. były tam pierwsze dobre zdjęcia ze
wspinaczek w Tatrach. Zdjęcia tatrz. K. były też reprodukowane na pocztówkach
(od 1907) i w albumach fot., były pokazywane na wystawach fotografii
górskiej.
Pisarstwo górskie K. obejmuje okres 1907-39, dotyczy
głównie Tatr i Karpat
Wsch., a tematycznie taternictwa i narciarstwa. Najczęściej pisywał do
"Taternika". Z Tatr, oprócz licznych fachowych opisów swych nowych dróg tatern.,
artykułów sprawozdawczych oraz recenzji (nieraz z wnikliwymi uwagami o
zasadniczych sprawach), ogłaszał wspomnienia, np. Wycieczka na Żabiego Konia
("Pam. TT" 1907), Eine Gratwanderung ("Jahrb. UKV." 1907, wycieczka
na Widły), Zimowa wycieczka ("Tat." 1909, nr 4), Czarny Szczyt
(tamże 1911, nr 3), W Dolomitach (tamże 20, 1935-36, nr 6, z Alp, ale
także o Tatrach).
Różnych spraw tatern. dotyczą takie artykuły jak: Pięć lat turystyki
tatrzańskiej w cyfrach ("Tat." 1907, nr 4), Wypadki w Tatrach (tamże
1908, nr 5), Społeczna wartość taternictwa (tamże 1912, nr 6), O
drogach i problemach tatrzańskich (tamże 1913, nr 2), Kilka uwag o
współczesnem taternictwie ("Świat" 1913, dod. "Turysta Polski" nr 3),
Tatry w lecie 1919 roku ("Wychowanie Fizyczne" 1920, także o turystyce).
Ogólny charakter ma jego duży artykuł Taternictwo w encyklopedii Świat
i Życie (t. 4, 1936). Pisał też wspomnienia o taternikach: Marjan
Smoluchowski ("Tat." 1915-1921 i "Kosmos" 1958, ser. B, t. 4), Ś.p. Roman
Kordys jako turysta i narciarz ("Kur. Lwow." z 6 I 1935). Jako jeden z pierwszych pisał
o kulturze tur. oraz o stosunku turystów i taterników do ochrony przyrody
tatrz.: Także w ważnej sprawie ("Tat." 1907, nr 4),
Ochrona Tatr (tamże 1911, nr 6). Zabierał też głos o nazwach geogr.: W
sprawie nomenklatury tatrzańskiej (tamże 1910, nr 4, wsp. z R. Kordysem i Januszem Chmielowskim
).
O terenach narc. w Tatrach Pol. pisał w węg. roczniku "A Magyar Síklub
Évkönyve" (1909). Dużo też pisał o Karpatach Wsch., jest autorem kilku
przewodników (także narc.) po tych górach, i cennego szkicu 30 lat pracy
K.T.N. ("Turysta w Polsce" 1937, nr 3-4). Specjalną pozycję w piśmiennictwie
tatern. i w ogóle tatrzańskim zajmuje jego książka Zasady taternictwa
(Lw.1913 i przedruk fototyp.: Gliwice 1981), pierwszy pol. podręcznik
taternictwa. Oprócz spraw czysto taternickich (teren, technika, sprzęt,
ideologia itd.) uwzględnia on w szerszym aspekcie dzieje poznawania Tatr,
piśmiennictwo, kulturę i etykę tur., ochronę przyrody tatrz., fotografowanie w
górach. Pierwsze wydanie (1913) było wybitnym dziełem i na najwyższym poziomie
ówczesnej wiedzy tatern., natomiast drugie wydanie (pt. Turystyka
wysokogórska, Wa.1937) już nie nadążało za szybkim rozwojem taternictwa,
chociaż wiele rozdziałów tego podręcznika ma trwałą wartość.
Zasługi K. w rozwoju pol. taternictwa i narciarstwa
zostały ocenione i uczczone członkostwem hon. Sekcji Tur. PTT (1928, potem Klubu Wys
.) i Karp. Tow.
Narciarzy, a pamięć o jego zasługach zarówno górskich, jak nauk. i pedag. jest
utrwalona od 1977 w nazwie: Oddział Uczelniany PTTK im. Zygmunta Klemensiewicza
przy Politechnice Śląskiej w Gliwicach.
