Taternik

"Taternik". Pol. czasopismo tatern. i alpin., ukazujące się od 1907 i zachowujące wciąż ten sam tytuł i zasadniczy charakter. Jest to najstarsze z aktualnie wychodzących w Polsce czasopism sport., a wśród wszystkich obecnych pol. czasopism "Taternik" jest jednym z najstarszych. Ponadto w ciągu ponad 90 lat trwania tego czasopisma zdarzały się tylko nieliczne przerwy, zawsze spowodowane jedynie zewn. siłą wyższą, jak I wojna świat. lub brak funduszy, zaś w czasie II wojny świat., mimo okupacji niem., "Taternik" wychodził nadal (jako pismo podziemne).

Przez znaczną część owych 90 lat "T." był jedynym pol. czasopismem tatern. i alpin., a nawet gdy powstały inne, "T." zawsze był najważniejszym pol. pismem tego rodzaju.

Poprzednicy.

"T." nie miał w Polsce żadnego właściwego poprzednika, ale potrzeba takiego czasopisma mn.w. od 1900 stawała się coraz bardziej oczywista i już w pierwszym statucie Sekcji Tur. TT z 1903 przewidziano "wydawanie publikacyi, dotyczących taternictwa". Póki STTT tego nie urzeczywistniła w 1907, coraz więcej materiałów tatern. ukazywało się w "Przeglądzie Zakopiańskim" (od 1899) i w "Pamiętniku Towarzystwa Tatrzańskiego" (zwł. od 1903); pisma te były więc poniekąd poprzednikami "T."

Powstanie.

Uchwałą swego ogólnego zgromadzenia z 25 VIII 1906 STTT postanowiła powołać do życia czasopismo "Taternik" jako swój własny organ. Pierwszy numer ukazał się we Lwowie z datą 1 III 1907; przygotowali go według opracowanej przez siebie koncepcji Janusz Chmielowski, Roman Kordys i Kazimierz Panek.

Wydawca.

Pomijając sprawy formalne i techniczne, "T." przez cały czas swego istnienia jest organem właściwie jednej i tej samej instytucji, która jedynie zmieniała nazwę i podlegała modyfikacjom organizacyjnym, a mianowicie: w 1907-35 Sekcja Turystyczna TT (od 1920 PTT), w 1935-74 Klub Wysokogórski (z przejściowymi zmianami nazwy w 1952-56), od 1974 Polski Związek Alpinizmu. Równocześnie "T." przez pewien okres był dodatkowo organem Sekcji Taternickiej AZS w Krakowie (1928-34) i Warszawie (1929-30) oraz Koła Wysokogórskiego przy Oddz. Warsz. PTT (1934-35).

Wydawanie.

W 1907-14 (rocz. 1-8) ukazywał się "T." jako dwumiesięcznik, za lata 1915-21 jeden zeszyt nienumerowany, w 1922-25 (rocz. 9-11) nieregularnie, w 1928 (rocz. 12) jako dwumiesięcznik, w 1929 i 1930 (rocz. 13 i 14) jako kwartalnik, w 1931-39 (rocz. 15-23) jako dwumiesięcznik.

Podczas II wojny świat. wydano tajnie roczniki 24-28 za 1940-45 (ukazały się w 1943-45). Tajne zeszyty "T." były powielane, ilustrowane oryginalnymi odbitkami fot., a okładki były drukowane. Wojenne roczniki ze względów konspiracyjnych nie były datowane, a artykuły podpisywano kryptonimami.

Po II wojnie świat. ukazywał się "T." od 1947 (rocz. 29), z przerwą w 1950-55. Od 1947 aż do 1980 (poza ową przerwą) wychodził "T." (rocz. 29-56) zrazu jako dwumiesięcznik (w 1947), potem jako kwartalnik (do 1980). Od 1981 wskutek błędnych i ogólnie szkodliwych zarządzeń czynników decydujących o przydziale papieru, objętość "T." została radykalnie zmniejszona do dwóch szczupłych zeszytów rocznie (1980-89, rocz. 57-64), w 1990 wyszły 3 numery, po czym ukazał się jedynie nr 1 w 1991 (rocz. 65) i nr 1 w 1993. W latach 1994 i 1995 ukazały się po 2 numery, a od 1996 "T." znów wychodzi jako kwartalnik.

Redaktorzy.

Kolejno redaktorami "T." byli: Kazimierz Panek (1907), Roman Kordys (1908-11), Zygmunt Klemensiewicz (1911-12), Mieczysław Świerz (1913-28, z przerwą wojenną), Stanisław Krystyn Zaremba (1929-30), Jan Alfred Szczepański (1931-36), Zdzisław Dąbrowski (1936-39), Tadeusz Orłowski (1940-45), Witold H. Paryski (1947-49 i powtórnie w 1956), Antoni Wala (1957-60), po raz trzeci W.H. Paryski (1960-63), Józef Nyka (1963-91), Andrzej Kłos (1993-98).

Tematyka.

"T." był zawsze pismem fachowym, lecz nie ograniczał się do spraw tylko ściśle tatern. czy alpinistycznych. Często uwzględniał sprawy ochrony przyrody, sprawy nauk. związane z górami lub też dotyczące ogólnej turystyki, także pol. wyprawy polarne, a wreszcie również taternictwo jaskiniowe.

W pierwszym okresie swego istnienia, 1907-30, "T." zajmował się bardziej samymi Tatrami, chociaż pojawiały się notatki i artykuły na tematy alpin., zwykle związane z działalnością alpinistów polskich. Od ok. 1931 "T." poświęcał coraz więcej miejsca sprawom alpin., i to nie tylko polskim.

W sumie, 72 roczniki "T." stanowią podstawowe źródło do historii taternictwa i historii alpinizmu pol. w różnych górach świata, a poza tym zawierają ogromną liczbę wiadomości z dziejów alpinizmu w ogóle, m.in. takich, których brak w obcojęzycznych czasopismach alpin., zwł. gdy chodzi o Andy, Kaukaz, Hindukusz, Karakorum, Himalaje i in. pasma górskie, w których działały pol. wyprawy alpinistyczne. Zeszyty specjalne.Całe zeszyty "T." lub ich znaczne części są poświęcone poszczególnym szczytom (np. Łomnicy), górom (np. Himalajom, Hindukuszowi), osobom (np. M. Świerzowi, W. Stanisławskiemu, W. Birkenmajerowi, W.Żuławskiemu), zagadnieniom (np. alpinizmowi pol.), czy też poszczególnym pol. wyprawom pozatatrzańskim, zarówno alpinistycznym jak i polarnym. W 1997 wydano dodatkowy (poza numeracją) zeszyt zatytułowany "Klub Wysokogórski (1935-1974)" z okazji V Zlotu Taterników-Seniorów KW w Morskim Oku (red. Barbara Morawska-Nowak).

Lit. - Józef Nyka "Taternik", 60 lat, 200 numerów. "Tat." 44, 1968, nr 3. - Tenże: Ludzie, którzy "Taternika" tworzyli. Tamże.

---