E-mail Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Tatry
Aktualności
 ABC turysty
   Przygotowanie
   Ekwipunek
   Informacje TOPR i TPN
   Oznaczenia szlaków
   Przewodnicy
   Przejścia graniczne
    Bezpieczeństwo
      Gdy spotkasz misia...
      Lawiny
      Ku przestrodze...
      Bezpieczeństwo, porady
   Zwierzę na szlaku
   Schroniska
 O Tatrach
   TPN i TANAP
   Klimat
   Geologia
    Zwierzęta
      Gatunki
   Rośliny
    Tatry w liczbach
    Historia
 Encyklopedia Tatr
   Alfabetycznie
   Tematycznie
   Multimedia
 Wycieczki
   Zaplanuj wycieczkę
   Miejsce startu
   Miejsce docelowe
   Skala trudności
   Wszystkie
 Jaskinie tatrzańskie
    SKTJ PTTK
      Aktualności
      Działalność
      Kurs
      Wspomnienia
      Polecane strony
      Galeria
      Kontakt
   Powstanie jaskiń
   Krążenie wody w skałach
   Nacieki
   Morfologiczne typy
   Klimat jaskiń
   Powstanie jaskiń tatrz.
Zagadki tatrzańskie
 Aktywny wypoczynek
   Taternictwo
   Speleologia
   Paralotnie
   Ski-alpinizm
   Narciarstwo
   Na rowerze
   Turystyka jaskiniowa
   Trasy biegowe
   Turystyka piesza
   Sporty wodne
Galeria
Warunki w Tatrach
Forum dyskusyjne
Zakopane, Tatry, Podhale
E-mail
Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Zakopane


zapamiętaj numer alarmowy w górach!!!
0 601 100 300
 nawigacja:  Z-ne.pl » Portal Zakopiański

w nazwach
w nazwach i opisach
wszędzie
alfabetycznie:    A  B  C  Ć  D  E  F  G  H  I  J  K  L  Ł  M  N  O  P  R  S  Ś  T  U  W  Z  Ź  Ż  

 

Goetel Walery

 
  Kategoria: 
Ludzie 

  opis  
  forum (0)  

Goetel Walery (14 IV 1889 Sucha Beskidzka - 6 XI 1972 Kraków).

Geolog, taternik , narciarz, wybitny działacz tatern., tur. i sport., jeden z czołowych działaczy w dziedzinie ochrony przyrody w Polsce i Europie, a także jako organizator nauki (w skali pol. i międzynar.). Prof. AGH w Krakowie 1920-60 (od 1923 prof. zwycz.), czł. koresp. 1951 i czł. rzecz. PAN 1964. W czasie II wojny świat. pod okupacją niem. uczestniczył w tajnym nauczaniu pol. (1941-44).

Studia geol. odbył w Krakowie na UJ 1907-10 i w Wiedniu 1910-12. W 1912 uczestniczył w austr. wyprawie geol. do Gruzji (wracał przez Azję Mniejszą). W nast. latach zwiedził wiele krajów Europy, Afryki i Azji. Doktorat uzyskał w 1913 w Wiedniu na podstawie rozprawy o tatrz. utworach retyckich.

Badania geol. prowadził gł. w Tatrach i na Podtatrzu . Od 1911 ogłosił szereg prac o tektonice i stratygrafii tatrz., np. Tymczasowa wzmianka o recie tatrzańskim ("Kosmos" 1911), Fortschritte der Tatra- und Karpathentektonik in den letzten Jahren ("Mitt. Geol. Ges. Wien" 1912), W sprawie rozwiązania kwestyi dolomitów choczańskich w Tatrach ("Kosmos" 1915), Ret tatrzański (tamże 1916), Zur Liasstratigraphie und Lösung der Chocsdolomitfrage in der Tatra ("Bull. Int. Acad. Sc. Cracovie Cl. Math." 1916), Die rhätische Stufe und der unterste Lias der subtatrischen Zone in der Tatra (tamże 1916), Das Rhät und der unterste Lias der subtatrischen Zone in der Tatra ("Mitt. Geol. Ges. Wien" 1916), Stan i zagadnienia badań geologicznych w Tatrach ("Wiad. Geogr." 1929) oraz wsp. z Ferdynandem Rabowskim Budowa Tatr: Pasmo reglowe ("Spraw. Pol. Inst. Geol." 1925, nr 1-2), a razem ze Stanisławem Sokołowskim Tektonika serji reglowej okolicy Zakopanego ("Rocz. Pol. Tow. Geol." 1929). Ogłosił też wiele sprawozdań o badaniach własnych oraz in. geologów, zwł. w Tatrach.

W Tatry przyjechał G. po raz pierwszy w 1906. Jako taternik był czynny w 1907-14, gł. w towarzystwie swego brata Ferdynanda oraz Mieczysława Świerza  i Władysława Kulczyńskiego jun ., dokonując szeregu nowych wejść od Rohaczy po Czarny Szczyt , m.in. wsch. ścianą Rysów (z bratem oraz Świerzem i Kulczyńskim w 1909), z Czarnej Doliny Jaworowej przez Śnieżną Dolinę i Wielką Kapałkową Turnię na Lodowy Szczyt (z bratem i Świerzem w 1909). Uczestniczył w I wejściu zim. na Mnicha (z Henrykiem Bednarskim , Stanisławem Zdybem i in. w 1910).

Od 1907 był członkiem Klubu Kilimandżaro i Sekcji Tur. TT , w 1919-21 i 1934-35 prezesem STPTT, a w 1939 prezesem Klubu Wysokogórskiego . Był współzałożycielem i przez wiele lat działaczem Międzynar. Unii Towarzystw Alpin. (UIAA).

W związku ze swą działalnością tatern. ogłaszał G. od 1908 oprócz sprawozdań i fachowych opisów nowych dróg także artykuły wspomnieniowe, np. Udana wycieczka ("Tat." 1909, nr 1), Mnich w zimie (tamże 1910, nr 2), W Dolinie Mięguszowieckiej ("Pam. TT" 1914), Klub Kilimandżaro ("Tat." 1933, nr 5-6), Na przełomie ("Wierchy " 1948).

Przed I wojną świat. (od 1906 lub wcześniej) G. uprawiał też narciarstwo, zwł. turystyczne i jako instruktor. Uczestniczył w wycieczkach narc. w Tatry, Beskid Zach. (m.in. I wejście zim. na Babią Górę w 1908 na nartach) i w Karpaty Wsch. W czasie swych studiów w Wiedniu był członkiem pol. klubu narc. »CAP  i brał udział w wejściach narc. w Alpach, np. na Hoher Sonnblick 3106 m (w 1913), o czym pisał w artykule Na nartach w Wysokie Taury ("Tat." 1913, nr 5). Jest też autorem artykułu propagującego narciarstwo: Zima i narciarstwo w Beskidach ("Ziemia" 1914, nr 11) oraz wspomnienia: Na nartach przed pięćdziesięciu laty ("Wierchy" 1957).

Od 1914 G. był jednym z najbardziej aktywnych działaczy TT, potem PTT, najpierw w komisji do robót w Tatrach i przewodnictwa, później także w in. komisjach, a od 1918 w zarządzie gł., w 1919 - 36 i 1947-50 jako wiceprezes, a w 1936-47 jako prezes. W 1928-49 był redaktorem "Wierchów", a w 1950-72 przewodniczącym ich komitetu redakcyjnego. W PTTK był długoletnim przewodniczącym Komisji Turystyki Górskiej (1950-72).

Na tematy tur. oraz o PTT i PTTK ogłosił liczne artykuły sprawozdawcze, programowe i wspomnieniowe, najpierw w "Pam.TT", potem w "Wierchach" i wielu in. czasopismach, np. Pięćdziesiąt lat działalności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego ("Prz. Współcz." 1923, nr 17), Ideologia Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w przebiegu lat ("Wierchy" 1948), Turystyka polska na nowych drogach (tamże 1950-51), O właściwą drogę turystyki górskiej w Polsce (tamże 1966), Półwiecze "Wierchów" (tamże 1972).

G. jest też autorem wielu wspomnień o ludziach związanych z Tatrami, np. Viktor Uhlig , Marian Smoluchowski , Władysław Zamoyski , Wiktor Kuźniar , Mieczysław Limanowski , Bohdan Świderski , Ferdynand Rabowski , Christian Hohenlohe , Arpad Kegel. Ogłosił też obszerniejsze szkice: Borys Wigilew w Tatrach ("Wierchy " 1952), Marian Smoluchowski, człowiek gór (tamże 1953), Stanisław Staszic, pierwszy polski taternik (tamże 1955).

Należy także G. do pionierów sportu akad. w Polsce. W 1908 był jednym z inicjatorów stworzenia » Akademickiego Związku Sportowego (AZS)  w Krakowie i następnie przez wiele lat jednym z jego gł. działaczy, a w 1922-39 i 1945-48 najpierw prezesem, potem kuratorem. W AZS uprawiano różne sporty, ale również turystykę, taternictwo i narciarstwo. G. ogłosił wspomnienie o założeniu AZS: W lat piętnaście ("Spraw. AZS Kraków" 1923).

Praca nauk. i terenowe badania geol. już przed I wojną światową zaczęły stopniowo odciągać G. od czynnego uprawiania taternictwa i sportu, a w latach międzywoj. nasilające się komplikacje po przedwojennym złamaniu nogi (podczas alpejskiej wycieczki narc.) zmusiły go wreszcie do zaniechania nawet badań terenowych w niższych partiach Tatr.

Po I wojnie świat. zajął się G. bardzo aktywnie również i sprawami Podtatrza, m.in. w związku z ówczesnymi sporami pol.-czechosł. o nie ustaloną jeszcze granicę. Na początku 1919 został członkiem i sekr. Komitetu Obrony Spisza , Orawy , Czadeckiego i Podhala , a w 1919-20 kierował pol. komitetem plebiscytowym spisko-orawskim. Pisał o tym w artykule Dziesięciolecie przyłączenia i zagadnienia przyszłości Spisza i Orawy ("Wierchy" 1930). W 1921-24 był jednym z komisarzy rządu pol. do delimitacji granicy pol.-czechosł. na obszarze Tatr, Orawy i Spisza, o czym pisze pt. Spór o Jaworzynę a Park Narodowy Tatrzański ("Wierchy" 1925).

Jedna z najważniejszych dziedzin działalności G. to ochrona przyrody , początkowo zwł. Tatr, potem również w skali ogólnopolskiej i międzynarodowej. Akcenty ochroniarskie pojawiały się w tym co pisał już przed I wojną świat., od 1913 był czł. Sekcji Ochrony Tatr TT , a od około 1920 aż do 1972 był niezwykle aktywnym i jednym z czołowych pol. bojowników o ochronę przyrody Tatr i in. gór polskich. Przyczynił się wybitnie do powiązania spraw ochrony przyrody b. silnie zarówno z nauką jak i z turystyką i działalnością PTT, a następnie PTTK. (Gdy zabrakło Goetla, sprawy te w PTTK uległy pogorszeniu.)

Od 1922 G. był członkiem Państw. Komisji Ochrony Przyrody (PKOP), przekształconej w 1925 w Państw. Radę Ochrony Przyrody (PROP), od 1925 delegatem PKOP (potem PROP) do spraw pogranicznych parków nar. (projektowanych w Tatrach, Pieninach i na Babiej Górze). G. był inicjatorem idei stworzenia takich parków (po stronie pol. i czechosł.) i najwięcej włożył wysiłków w ich realizację, choć uczestniczyło w tym wiele osób. Od chwili powstania Tatrz. Parku Nar . w 1955 G. był członkiem rady TPN, w 1956-72 jej przewodniczącym. W skali ogólnokrajowej i międzynarodowej G. był jednym z inicjatorów i realizatorów rozszerzenia dawnej konserwatorskiej ochrony przyrody na równoczesną ochronę zasobów naturalnych (tj. racjonalnego użytkowania istniejących zasobów surowców naturalnych). Był też twórcą sozologii, tj. nauki o ochronie przyrody.

Na temat ochrony przyrody i parków nar. ogłosił G. bardzo liczne artykuły i prace nauk., pop.-nauk., sprawozdawcze, programowe itd., zwł. dotyczące Tatr, i to na przestrzeni pół wieku, np. W sprawie eksploatacji granitu na obszarze Tatr Polskich ("Wierchy" 1924), wspomniany już Spór o Jaworzynę a Park Narodowy Tatrzański (tamże 1925), The great program of Poland and Czechoslovakia for national parks ("Zoological Society Bulletin", New York 1925, nr 2), Tatry Slovanskym Parkom Národným ("Slovák" 1927, nr 289), Tworzenie górskich Parków Narodowych w Polsce ("Wierchy" 1929), Parki narodowe w Polsce (w dziele zbior. "Skarby przyrody", Wa. 1932), Sprawa Tatrzańskiego Parku Narodowego ("Wierchy" 1936), Po latach dziesięciu: o turystyce, góralszczyźnie i ochronie przyrody gór (tamże 1947), Nowe drogi ochrony przyrody (tamże 1949), Dzieje realizacji Tatrzańskiego Parku Narodowego (w dziele zbior. "Tatrzański Park Narodowy", Kr. 1955 i 1962), Znaczenie Tatr i Pienin dla światowego rozwoju ochrony przyrody ("Wierchy" 1970) oraz wiele innych w publikacjach pol. i zagranicznych.

Pisał też na in. tematy związane z Tatrami i Podtatrzem, ogłaszając w sumie ponad 500 artykułów i prac. Ze swych planowanych obszernych wspomnień napisał G. tylko niewielkie fragmenty, ogłoszone pośmiertnie pt. Pod znakiem optymizmu (Kr. 1976).

Z wielostronnej tatrz. działalności G. wywiązał się też jego b. czynny udział w tworzeniu i rozwoju takich międzynar. organizacji jak » Asocjacja Słowiańskich Towarzystw Turystycznych  (od 1925), » Międzynarodowa Unia Towarzystw Alpinistycznych (od 1932), » Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (od 1948) i in.

G. otrzymał liczne odznaczenia pol. i zagraniczne. W 1933 został członkiem hon. PTT i STPTT (potem Klubu Wys .), w 1935 Club Alpin FranČais, a w 1950 PTTK. Za swe wyjątkowe zasługi w dziedzinie ochrony przyrody i jej zasobów oraz realizacji parków nar. otrzymał G. w 1959 najwyższe w tym zakresie odznaczenie międzynar.: nagrodę i medal im. van Tienhovena. W 1973 schronisku na Ornaku nadano imię Walerego Goetla i umieszczono tam jego tablicę pamiątkową. Stronnictwo Demokr. w 1983 ustanowiło Fundusz im. Walerego Goetla, z którego przyznaje się nagrody za rozwój myśli nauk. i rozwiązań techn. w zakresie ochrony środowiska.



Literatura:
 "Nauka Polska" 1961, nr 2 (Andrzej Bolewski). - "Biul. Inform." Klubu Wys. 1972, nr 7. - "Wierchy" 1972 (Władysław Krygowski). - "Prz. Geol." 1973, nr 5 (Stanisław Sokołowski). - "Ochr. Przyr." 1975. - "Prz. Górniczy" 1980, nr 6 (Karol Jahoda). - "Zeszyty Hist.-Polit. Stronnictwa Demokr." 1983, nr 1 (Władysław Midowicz). - Lidia Smyczyńska: Profesor Walery Goetel. Wa. 1984. - "BUP" 7, 1992 (Andrzej Śródka).



KSIĘGARNIA GÓRSKA
ul. Zaruskiego 5
34-500 ZAKOPANE
tel. (018) 20 124 81
Pełny tekst w Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej. Kliknij tutaj

   Udostępnij




Jeżeli znalazłeś/aś błąd, nieaktualną informację lub posiadasz materiały (teksty, zdjęcia, nagrania...), które mogą rozszerzyć zawartość tej strony i możesz je udostępnić - KLIKNIJ TU »»

ZAKOPIAŃSKI PORTAL INTERNETOWY Copyright © MATinternet s.c. - ZAKOPANE 1999-2024