Limanowski Mieczysław (6 I 1876 Lwów - 25 I 1948
Toruń), syn historyka, Bolesława Limanowskiego.
Geolog, geograf, prof. uniw. w Wilnie (1927-39) i Toruniu (1945-48), działacz
ochrony przyrody , teatr. krytyk i reż.,
współtwórca i współkierownik (z Juliuszem Osterwą) teatru "Reduta"
(1919-39).
Studiował zrazu na politechn. lwow. (1897-98), ale od
1898 ze względu na chorobę płuc przebywał dużo w Zakopanem , gdzie był nauczycielem domowym Stanisława Ignacego Witkiewicza i u Lilpopów . Zainteresował się wtedy geologią Tatr
. Będąc początkowo samoukiem w tej dziedzinie, już od 1899 publikował
pop.-nauk. prace geol., np. Pratatry ("Prz. Zakop." 1899 i "Wszechświat"
1899), Przeszłość Tatr i Podhala ("Wszechświat" 1901), cykl 27 artykułów
pt. O wspaniałej przeszłości Tatr ("Prz. Zakop." 1901 i 1902), następnie
Wycieczka w Tatry i Pieniny ("Pam. TT" 1904), W Pratatrach
("Tydzień" 1904, "Wszechświat" 1904 i "Prz. Zakop." 1904), O Tatrach
("Pam. TT" 1909).
Po Tatrach chodził dużo, zgromadził wielki zbiór skał i
skamielin tatrz. i stworzył z nich dział geol. Muzeum Tatrz. w Zakopanem . Już w 1900
urządził w Muzeum Tatrz. wystawę geol., a w 1901 ją uzupełnił. Ta wystawa,
obrazująca dzieje powstania Tatr w połączeniu z nowoczesnymi poglądami
darwinistycznymi na ewolucję życia na ziemi i ilustrowana fotografią
zrekonstruowanego praczłowieka ("małpoluda"), spotkała się z ostrymi atakami
zacofanych krytyków, wskutek czego dr Władysław
Florkiewicz
usunął z wystawy ową fotografię, co z kolei wywołało
ostrą replikę L.: List otwarty do przewodniczącego Muzeum Chałubińskiego w
Zakopanem p. dr. Florkiewicza ("Prz. Zakop." 1901, nr 39) - dokument b.
charakterystyczny dla epoki i dla L. Następnie, w 1901-03, L. stworzył w Muzeum
Tatrz. nową ekspozycję geologiczną.
Już od 1900 na podstawie własnych badań geol. w Tatrach
L. publikował też prace nauk. z tej dziedziny. Stał się pierwszym nowoczesnym
tektonikiem w Polsce, rozwinął i uzupełnił teorię płaszczowinową Lugeona budowy Tatr i Pienin, rozszerzając ją
następnie na całe Karpaty
.Najpierw ogłosił m.in.: Ueber neue
Fossilfunde im Tatragebirge ("Verh. Geol. Reichsanst." 1900), Fauna
werfeńska w Tatrach ("Kosmos" 1901), Perm i tryas lądowy w Tatrach
("Pam. TT" 1903), Compte-rendu des nouvelles recherches géologiques dans
les monts Tatra (Za. 1903), Odkrycie płatu dolnotatrzańskiego w pasmie
Czerwonych Wierchów na Gładkiem ("Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. AU" 1904),
Rzut oka na architekturę Karpat ("Kosmos" 1905), Sur la geneese des
Klippes des Carpathes ("Bull. Soc. Géol. de France" 1906).
Prowadził też badania w in. krajach, m.in. w Alpach, a w 1907-09 na uniw. w Lozannie
ukończył studia geol. u prof. M. Lugeona i doktoryzował się na podstawie
pracy o tektonice gór na Sycylii. Następnie prowadził badania znowu w
Tatrach i w ogóle w Karpatach (także w Górach Dynarskich), ogłaszając dalsze
prace, m.in. Czy eocen w Tatrach transgreduje na miejscu, czy został
przywleczony zdala ("Kosmos" 1910), Problem Turni Myślenickich ("Pam.
TT" 1910), Geologiczne przekroje przez wielki fałd Czerwonych Wierchów między
doliną Suchej Wody a Chochołowską w Tatrach ("Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. AU"
1911), Tektonika Tatr ("Encyklopedya Polska AU" 1912), Czapka
tektoniczna w Pławcu nad Popradem i geneza płaszczowiny skałkowej ("Rozpr.
Wydz. Mat.-Przyr. AU" 1913).W latach międzywoj. zajął się badaniami geol. i
geogr. w in. regionach Polski, ale wracał jeszcze do spraw tatrz. i karp., np. w
pracy O krzyżowaniu się łańcuchów Europy Środkowej w Polsce i o linjach
anagogicznych, biegnących pod temi łańcuchami ("Spraw. PIG" 1922, po
pol. i franc.).W czasie swych pobytów w Zakopanem zajmował się L. również in.
sprawami Tatr, Zakopanego i Podhala
. Zabierał głos na temat stylu zakop., np. w
artykułach Styl zakopiański i Sposób
zakopański ("Prz. Zakop." 1900 i "Prawda" 1900, nr 16), Zakopane na I.
Wystawie Towarzystwa Polskiej Sztuki Stosowanej w Krakowie ("Prz. Zakop."
1902). Ogłaszał utwory lit., w których przewijały się wątki folklorystyczne i
geol., nawet sprawy stylu zakop., np. Glossopteris ("Wszechświat" 1900 i
"Prz. Zakop." 1900, z rysunkami S.I. Witkiewicza), Z legendy góralskiej
("Tydzień" 1900, "Prz. Zakop." 1900 i "Tyg. Ilustr." 1900), W Dolomitach
("Wszechświat" 1901 i "Prz. Zakop."
1901).W 1910 był jednym z założycieli i potem b. czynnym członkiem Sekcji Przyr. TT
. Wygłaszał na jej posiedzeniach
referaty, a ponadto odczyty publ. w Zakopanem.
Trzeba go też zaliczyć do pierwszych pol. speleologów,
gdyż jeszcze w 1901 ze swym uczniem S.I. Witkiewiczem i geologiem Ferdynandem Rabowskim wykopywał kości
niedźwiedzia jask. w Magurskiej Jaskini
.
W 1912-14 był jednym z najbardziej aktywnych działaczy
Sekcji Ochrony Tatr TT
i ogłosił szereg artykułów z dziedziny ochrony przyrody tatrz., np. W sprawie
kolejki na Świnicę ("Zakopane" 1912, nr 28 i odb.), O ochronie Tatr.
("Ziemia" 1914-19), Lato 1932 w Tatrach ("Gaz. Pol." 1932, nr 275).
Od 1923 był członkiem Państw. Komisji (Rady) Ochrony Przyrody. W 1933 został
członkiem hon. PTT.
Życie i całokształt działalności nauk. L., w Tatrach i poza nimi, również w
dziedzinie teatru (m.in. w "Reducie"), omówiono w zbior. publikacji pt.
Mieczysław Limanowski (Toruń 1950,
Studia Societatis Scientiarum Torunensis, Suppl. II), pod redakcją Edwarda
Passendorfera, który w przedmowie napisał: "Limanowski był rzadkim typem
człowieka, który równocześnie umiał wsłuchiwać się w odwieczny rytm przemian
skorupy ziemskiej, jak i śledzić najwyższe wzloty ducha ludzkiego w dziedzinie
sztuki..."Warto dodać, że geol. i lit. prace L. o powstaniu Tatr były jedną z
inspiracji Tadeusza Micińskiego
przy
pisaniu powieści Nietota .
