Akademicki Związek Sportowy

Akademicki Związek Sportowy (AZS) w Krakowie. Powstał w końcu 1908 przy UJ z inicjatywy Walerego Goetla, Józefa Grabowskiego, Stefana Komornickiego, Wacława Majewskiego, Władysława Pawlicy i in., zatwierdzony przez władze w maju 1909. Prezesi: Wacław Majewski (1909-11), Józef Grabowski (1911-12), Tadeusz Krzyżanowski (1912-?), potem Walery Goetel (od 1922). AZS po I wojnie świat. stał się organizacją ogólnopolską, działającą zasadniczo na wszystkich wyższych uczelniach. W 1949 zmieniono nazwę na Akademickie Zrzeszenie Sportowe, ale w 1957 przywrócono nazwę pierwotną.

Od początku AZS zajmował się różnymi dyscyplinami sportu i turystyką. Już w 1909-14 przyczynił się wybitnie do rozwoju m.in. narciarstwa (» Sekcja Narciarska AZS) oraz turystyki górskiej, zwł. w Tatrach, i taternictwa. Odrębna Sekcja Krajoznawczo-Turystyczna AZS istniała i działała wprawdzie jedynie w 1913-14 (przewodniczący January Kołodziejczyk), jednakże przez cały okres 1909-14 AZS pracował intensywnie nad rozwojem krajoznawstwa i turystyki wśród młodzieży akad. w Krakowie. Członkowie AZS, poza indywidualnym uprawianiem turystyki i taternictwa, pełnili funkcję przewodników i prowadzili liczne wycieczki zbior., gł. w góry i najczęściej w Tatry, i to na całym ich obszarze; niektóre wycieczki miały charakter taternicki. W tym okresie najbardziej aktywni w Tatrach jako przewodnicy (bez formalnych uprawnień przewodników tatrz.) byli: Wacław Majewski, Józef Grabowski, Józef Oppenheim, Tadeusz Prażmowski, Adam Wisłocki, Adam Ferens.

Już w 1909 AZS prowadził dla członków i nieczłonków własny dom tur. w wynajętym pomieszczeniu na Kirach u wylotu Kościeliskiej Doliny, w 1910-14 w wynajętej willi w Zakopanem (ul. Łukaszówki 4), a w 1911 powołano komitet (pod przewodnictwem prof. Odo Bujwida) do gromadzenia funduszy na budowę własnego domu tur. w Zakopanem, ale wojna przeszkodziła realizacji. Po I wojnie świat. działalność tur. w AZS (poza narciarstwem) wybitnie osłabła.

Taternictwo rozwijało się w AZS już w 1909-14 i członkowie AZS przyczynili się w 1919-21 do jego uprawiania w Kompanii Wysokogórskiej, najsilniej jednak rozwinęło się pol. taternictwo i alpinizm w AZS dopiero w 1923-35 w ramach istniejącej wtedy » Sekcji Taternickiej AZS w Krakowie, która w 1935 stała się jedną z trzech macierzystych organizacji Klubu Wysokogórskiego, opuszczając w ten sposób strukturę AZS. Pewną rolę w rozwoju taternictwa i alpinizmu pol. odegrała też krótkotrwała » Sekcja Taternicka AZS w Warszawie (1927-30). Taternictwo i alpinizm wróciły do AZS dopiero po II wojnie światowej.

AZS wydawał "Sprawozdanie Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie" (I-V, 1909-23), z artykułami również o treści tatrz. (np. pióra Mieczysława Świerza, Józefa Grabowskiego, Romana Grodeckiego), ilustrowane wieloma zdjęciami tatrz. Ukazały się też publikacje: Pół wieku Akademickiego Związku Sportowego (Wa. 1962), Sześćdziesiąt lat AZS (Kr. 1968) i Akademicki Związek Sportowy 1908-1983. Wspomnienia i pamiętniki (Poz. 1985, oprac. Ryszard Wryk).

---