Są to masy śniegu lub lodu, obsuwające się
gwałtownie i niezmiernie szybko po zboczu górskim. Gdy się mówi o lawinach bez
podania ich rodzaju, ma się zwykle na myśli lawiny śnieżne.
Spadłszy na płaski teren na dnie węższych dolin, l.ś.
nieraz toczą się siłą rozpędu jeszcze w górę na przeciwległy stok; często
wyłamują las lub kosodrzewinę, burzą szałasy, powodują śmierć kozic i in. zwierzyny, nieraz zasypują szosę
do Morskiego Oka.
L.ś. w Tatrach były przyczyną śmierci wielu ludzi. Już
ks. Stolarczyk wspomina w swej kronice, że
w lutym 1856 lawina zasypała 5 górników w Kościeliskiej Dolinie. Pierwsze schronisko (nie zagospodarowane) w Wielickiej Dolinie zostało w 1874 zniszczone
przez lawinę. Również przez lawinę było zburzone schronisko TT w Waksmundzkiej Dolinie w 1878, oraz schronisko
w Goryczkowej Dolinie w 1956, a
schronisko pod Wagą było silnie uszkodzone przez lawiny w 1943, 1947, 1954
(dwukrotnie) i 1962. Schroniska nad Morskim Okiem i Popradzkim Stawem były kilkakrotnie silnie zagrożone lawinami, które spadły
blisko nich (wywołany lawiną pęd powietrza powygniatał szyby w oknach).
W 1909 zginął w lawinie pod Małym Kościelcem znany taternik i kompozytor,
Mieczysław Karłowicz. Wypadków w lawinach
było potem wiele, choć nie wszystkie śmiertelne. Zdarzały się wypadki nawet na
takich drogach jak przez Skupniów Upłaz na
Gąsienicową Halę, na trasach zawodów narc.
jak w Suchym Żlebie na Kalatówkach, lub przy wyciągach narc. jak w Łomnickiej Dolinie.
Istnieją różne podziały l.ś., np.: 1) lawiny pyłowe
czyli pyłówki, tj. utworzone ze świeżo spadłego, suchego, sypkiego śniegu, tzw.
puchu; 2) » deski śnieżne; 3) lawiny z mokrego śniegu (jeżeli obsuwają się wszystkie warstwy
śniegu, lawina nazywa się gruntową); 4) lawiny mieszane (np. deska śnieżna z
warstwą puchu na wierzchu).Przyczyny lawin: 1) wzrost temperatury (ciepły wiatr,
nasłonecznienie itp.); 2) oberwanie się nawisu (nawis spada na pokryte śniegiem
zbocze i wywołuje lawinę); 3) spadające kamienie (w podobny sposób jak nawis);
4) podcięcie śnieżnego zbocza przez przechodzącego człowieka (pieszo lub na
nartach) albo zwierzę; 5) głośne krzyki (wstrząsy powietrza); 6) wiatr, deszcz;
7) osiadanie śniegu.
Warunki terenowe sprzyjające powstawaniu lawin: 1) duże nachylenie stoku; 2)
równa i gładka powierzchnia terenu (przy lawinach gruntowych nierówności terenu
utrudniają ruszenie lawiny); 3) gładka, twarda powierzchnia pośredniej warstwy
śniegu (po której łatwiej obsuwa się wierzchnia warstwa w postaci lawiny); 4)
wypukły przekrój zbocza (przy wklęsłym przekroju zbocza lawina nie ruszy tak
łatwo); 5) pd. wystawa stoków (pd. stoki są jednak czasem bezpieczniejsze,
jeżeli lawiny na nich już zeszły); 6) wielka rozległość stoku.
Najczęstsza pora spadania lawin, nie wywołanych przez człowieka, to okres między
godz. 11 a 15 (wpływ nasłonecznienia). Istnieją jednak b. liczne odstępstwa
od tej reguły: lawiny spadają o każdej godzinie dnia i nocy. W Tatrach,
zależnie od opadów śnieżnych i in. warunków, lawiny spadają od listopada
do czerwca, najwięcej w marcu. Czasem nie da się przewidzieć
niebezpieczeństwa lawin, przeważnie jednak wypadkom są winni sami poszkodowani,
którzy nie znają zasad unikania lawin, lub też zasad takich nie przestrzegają.
Każdy turysta zimowy i narciarz musi też wiedzieć, jak postępować w razie
porwania przez lawinę jego samego lub towarzysza, jak prowadzić poszukiwania i
jak ratować odkopanego. Zasypany przez lawinę niekiedy żyje pod nią b. długo,
jednakże ratunek zwykle zależy od szybkiego i właściwego postępowania samego
porwanego przez lawinę i jego towarzyszy spoza zasięgu lawiny.
W Tatrach Pol. największe i najczęstsze lawiny spadają w
otoczeniu Morskiego Oka. Czasem wybiegają aż na jezioro i załamują lód. W
otoczeniu Morskiego Oka obserwowano nieraz kilkaset lawin większych i mniejszych
w ciągu jednego dnia (np. w kwietniu 1948), a Zaruski podaje stamtąd ok. 1200 lawin w dniu 11 V
1909.
Jednym z pierwszych, który pisał nieco obszerniej o
lawinach śnieżnych w Tatrach, był Maksymilian
Nowicki (w pracy pt. Kozica, Kr. 1868, a potem w
"Pam. TT" 1876). Osobne prace o tatrz. lawinach śnieżnych ogłosili: Ludomir Sawicki (w "Ziemi" 1910, nry 23-25),
Mariusz Zaruski (w "Pam. TT" 1910 i 1911),
Alfred Grosz (w "Jahrb. UKV" 1916), a potem liczni in.
