schroniska

W turystyce schronisko oznacza budynek przeznaczony do nocowania turystów i wydawania im posiłków. Dawniej istniały też w Tatrach schroniska nie zagospodarowane, czyli schrony, np. na Krzyżnem, na Pysznej Hali, na Przełęczy pod Kondracką Kopą, u wylotu Starorobociańskiej Doliny, w Koprowej Dolinie. Były one bez stałego dozoru, turyści mogli w nich nocować w dość prymitywnych warunkach, a pożywienie musieli przynosić z sobą. Obecnie nie zagospodarowanych s. nie ma już w Tatrach. Stawiano też w Tatrach zwykłe hotele (np. na Kalatówkach, przy Wielickim Stawie), również nazywane czasem schroniskami lub hotelami górskimi.

Przy stawianiu s. w Tatrach mało liczono się z wymogami ochrony krajobrazu i w ogóle ochrony przyrody. Odziedziczona z czasów przedwojennych sieć s. tatrz. wraz z jej nie zawsze fortunnymi uzupełnieniami powojennymi, wykazuje duże wady zarówno pod względem rozmieszczenia (wysunięcie zbyt wysoko w głąb gór), jak i wyglądu, urządzeń itd., natomiast brak jest wciąż dostatecznej liczby odpowiednich s. i domów tur. oraz obozowisk u podnóża Tatr (poza granicami TPN i TANAPu).

Na ziemiach pol. pierwsze s. tur. istniały nie w Tatrach lecz w Karkonoszach: pod Śnieżką już w 1670 i pod Szrenicą w 1749. Pierwsze s. w Tatrach zostało zbudowane w 1827 lub nieco wcześniej przy Morskim Oku przez właściciela dóbr zakop., Emanuela Homolacsa; małe to s., nie zagospodarowane, służyło turystom aż do 1865, kiedy się spaliło. Mn.w. w tym samym czasie istniała w Starych Kościeliskach karczma, która służyła też turystom, badaczom Tatr, malarzom itd.; można ją uważać za pierwsze zagospodarowane s. w Tatrach.

TT postawiło pierwsze swoje schronisko w 1874, nad Morskim Okiem, następne w 1875 w Waksmundzkiej Dolinie (na uczęszczanym wówczas szlaku na Krzyżne), a potem dwa w 1876: przy Pięciu Stawach Polskich i w Starej Roztoce.

W Tatrach Słow. pierwsze s. postawiono w 1865 powyżej Wodospadów Zimnej Wody na Staroleśnej Polanie: » Schronisko Rainera (stoi do dziś, ale już nie użytkowane jako schronisko), następne w 1871 w Wielickiej Dolinie (w marcu 1873 zniszczyła je lawina), w 1875 przy Szczyrbskim Jeziorze i na Siodełku Smokowieckim (tzw. Różanka), w 1876 w Kiezmarskiej Dolinie (w Koperszadach Przednich) itd.

Obecnie jest dziewięć s. w Tatrach Polskich i kilkanaście w Tatrach Słowackich. Pomijając dawne hotele nad Szczyrbskim Jeziorem (zamienione na sanatoria), niektóre z tych s. mają charakter hotelowy, np. na Kalatówkach, w Wielickiej Dolinie i przy Popradzkim Stawie. S. w Tatrach Pol. były najpierw pod zarządem PTT, potem PTTK. Po słow. stronie Tatr wszystkie s. zostały upaństwowione.

S. w Tatrach, przy obecnym dużym ruchu tur., stanowią znaczne zagrożenie przyrody w obu parkach narodowych. Oprócz szpecenia krajobrazu prawie wszystkie zanieczyszczają ściekami najbliższe potoki i stawy, przy wielu są hałdy śmieci i żużlu. Niektóre są zbyt wielkie jak na potrzeby turystów, więc zapełnia się je gośćmi, którzy z turystyką nie mają nic wspólnego i mogliby mieszkać poza obszarem parków narodowych.Z jednej strony słyszy się głosy osób propagujących budowę nowych s. w obu parkach nar., a z drugiej strony zgłasza się coraz częściej projekty usunięcia wszystkich s. poza obręb TPN i TANAPu, gdyż Tatry są tak małe, że wszystkie ich szczyty, nawet najwyższe, są osiągalne dla turystów i taterników nocujących poza granicami tych parków.

Zob. też hasła o poszczególnych schroniskach: Roztockie Schronisko, Śląski Dom, Téryego Schronisko itd.

---