Gąsienica-Byrcyn Stanisław (2 II 1887 Zakopane - 20
IX 1967 tamże, poch. na starym cment.).
Przewodnik tatrz., jeden z pionierów narciarstwa i ratownictwa tatrz., z zawodu
blacharz.
Był synem przewodnika tatrz. » Jana G.-B . i razem z nim chodził od młodych
lat w Tatry
. Sam został przewodnikiem klasy III w 1906 (mając lat 19), kl. II w
1908, kl. I w 1911.
Już w 1907 uczestniczył w Zakopanem w kursie narc. i otrzymał
(jako pierwszy przewodnik tatrz.) świadectwo umiejętnej jazdy na nartach. W 1911
brał udział w pierwszym kursie narc. urządzonym specjalnie dla przewodników
tatrz. i zdobył drugą nagrodę w biegu narciarskim. Członkiem TOPR był od chwili jego założenia w
1909, potem członkiem Grupy Tatrz. GOPR
.
Przez wiele lat był on jednym z najlepszych przewodników
tatrz., zwł. na wysokogórskie wycieczki narc. w Tatry. W zimie był na nartach na
Sławkowskim Szczycie w 1910, a w 1911
bez nart na Kościelcu i na nartach na
Krywaniu , w 1914 przechodził w zimie na
nartach przez Wrota Chałubińskiego .W lecie
1908 uczestniczył w I zejściu ze Zmarzłej
Przełęczy do Pustej Dolinki , a w
1910 w I wejściu pn.-zach. ścianą Krywania. W 1907 z Mariuszem Zaruskim i in. zwiedził Juhaską Jaskinię w ścianie Giewontu . Jako przewodnik był czynny jeszcze
po II wojnie światowej.W wyprawach ratunk. zaczął uczestniczyć jeszcze przed
założeniem TOPR: w 1909 w wyprawie zim. po Mieczysława Karłowicza , a w lecie w
poszukiwaniach Ernesta Weissa. Po założeniu TOPR był przez ponad 40 lat jednym z
najbardziej czynnych ratowników tatrz. Brał udział m.in. w wyprawach po Klimka Bachledę (w 1910 na Mały Jaworowy Szczyt ), Jana Drégea (1911, Granaty ), Aldonę Szystowską (1912, Czerwone Wierchy ), Marię Bandrowską (1914,
Granaty), Wincentego Birkenmajera
(1933 w zimie, Galeria Gankowa ), a w lutym
1945 z Zakopanego do Zuberskiej
Doliny
po rannych partyzantów.
W czerwcu 1914 Byrcyn z towarzyszami udzielił pomocy
Leninowi i Romanowi Malinowskiemu, którzy utknęli pod Zawratem
w szczelinie śnieżnej i o własnych
siłach nie mogli się wydostać. Zdarzenie to było kilkakrotnie opisywane ale
błędnie. Poprawny opis podał Florian Wiliński, pt. Wycieczka w Tatry, w
książce zbior. Polacy o Leninie (Wa. 1970).
W 1912 Byrcyn wszedł do pierwszego zarządu Bratniej
Pomocy Przewodników Tatrz. W czasie I wojny świat. służył w wojsku austr. i
dostał się do niewoli ros., z której powrócił w 1921 do Zakopanego. W latach
międzywoj. był członkiem Komisji do Spraw Przewodnictwa STPTT (potem KWPTT), od
1930 był w zarządzie TOPR. W 1952-53 był członkiem zarządu Koła Przewodników Tatrz. PTTK
.
Za swe zasługi w ratownictwie i przewodnictwie otrzymał Byrcyn odznaczenia
państw. i in. oraz członkostwo hon. PTTK (1962), Koła Przewodników Tatrz. w
Zakopanem i Grupy Tatrz. GOPR. Jego działalności przewodnickiej i narc. jest
poświęcony film Śladami Byrcynowych wspominków (1962), w którym gra sam
siebie. Podobnie w filmie Błękitny krzyż (1955), obrazującym wspom.
wyprawę po partyzantów. Byrcyn jest też jedną z gł. postaci w opowiadaniu
Pech w
książce Tomasza Domaniewskiego Biały
cień (Wa. 1955).
