Zuberska Dolina

Zuberska Dolina; Roháčska dolina, Studená dolina. S. Wielka walna dolina po pn. stronie gł. grzbietu Tatr Zach., stanowiąca przedłużenie ku górze Doliny Zimnej Wody Orawskiej, kończącej się w Zuberskiej Kotlinie, która sięga ku wsch. do wylotu Zuberskiej Doliny. Z.D. jest jedną z największych dolin tatrz.

Od swego wylotu (875 m) Z.D. ciągnie się w górę ku pd.-wsch. do stóp Wołowca i Rohaczy. Mn.w. w połowie swej długości Z.D. dzieli się na dwie gł. odnogi: Łatana Dolina (orogr. pr.) i Rohacka Dolina; ta ostatnia stanowi gł. gałąź Z.D. Długość Z.D. łącznie z Rohacką Doliną wynosi ok. 10 km.

Oprócz wspom. dwóch odnóg Z.D. ma wiele in., zwł. po swej pd. stronie. Najważniejsze szczyty otaczające Z.D.: Osobita, Wołowiec, Rohacz Ostry, Rohacz Płaczliwy, Hruba Kopa, Banówka, Spalona Kopa, Salatyński Wierch, Brestowa Kopa. Najważniejsze jeziora w Z.D.: Rohackie Stawy i Stawek pod Zwierówką.

Dawniej Z.D. była w Tatrach jedną z najciekawszych i najpiękniejszych dolin, o niewielkim ruchu turystycznym. Obecnie znajdują się w niej: trzy leśniczówki (na Brestowej Polanie, na Zwierówce i przy wylocie Łatanej Doliny), a na » Zwierówce i w jej pobliżu: duże » Schronisko na Zwierówce, dom HS, domki kempingowe, hotel tur. "Primula", obozowisko tur. i dom wczasowy. Przez Z.D. ciągnie się szosa asfaltowa z kursującymi autobusami, dużym ruchem samochodów prywatnych i wielkim parkingiem w górnej części doliny. Są też wyciągi narc. i bufety oraz plany dalszych wielkich inwestycji. Od 1987 Z.D. wchodzi w skład TANAPu, jest więc pewna nadzieja, że szybko postępująca dewastacja Z.D. oraz zatruwanie jej wód (ścieki ), powietrza i gleby zostaną powstrzymane.

Najdawniejsze wiadomości o Z.D. są związane z pasterstwem. Na różnych pastwiskach w Z.D. wypasały swe owce i woły wsie orawskie: Zuberzec, Habówka, Biały Potok i Podbiel co najmniej od 1615 do XIX w., niektóre aż do lat 1920., a inne wsie orawskie bardziej sporadycznie. Cały obszar Z.D. należał jednak do Orawskiego Zamku, a od 1626 do »Orawskiego Komposesoratu i pastwiska były tylko dzierżawione przez poszczególne gminy, czasem na okresy kilkoletnie. Z biegiem lat, zwł. po I wojnie świat., kiedy dużym udziałowcem Orawskiego Komposesoratu stało się państwo czechosł., pasterstwo w Z.D. było stopniowo eliminowane, a niżej leżące pastwiska zostały w znacznym stopniu zalesione.

Dawniej Z.D. była też terenem myśl., polowali właściciele i ich personel leśny, ale także kłusownicy podhalańscy. Były tu niedźwiedzie, kozice, świstaki.

Naukowcy różnych narodowości interesowali się Z.D. od pocz. XIX w., z Polaków zapewne pierwszym był Ludwik Zejszner. Turystykę uprawiano w Z.D. i na okolicznych szczytach (o ile wiadomo) dopiero od lat 1860., ale zrazu dość sporadycznie, z Polaków np. Kazimierz Łapczyński w 1861, Tytus Chałubiński i in. Szczególnie, odkąd leśniczym w Zubercu został » Antoni Kocyan (od 1885); np. w 1889 przybył Henryk Sienkiewicz, ale jako myśliwy. Od lat 1880. zjawiali się również turyści niem. i węg.; turystyka słow. i czes.. rozwinęła się tu szybko po I wojnie światowej.

Pierwszy prymitywny schron dla turystów w Z.D. to » Demianówka, postawiona w 1883 przez leśniczego » Alexiusa Demiana w Rohackiej Dolinie, ale turyści już wcześniej nocowali w wolarniach lub przy watrze pod gołym niebem. Pierwsze schronisko tur. (zbudowane przez dolnokubiński oddział KČST i zagospodarowane tylko w lecie) istniało w 1923-26 u wylotu Łatanej Doliny. Pierwsze z kolejnych schronisk na Zwierówce powstało w 1928. Demianówkę w 1933 rozbudowano w tzw. » Stare Rohackie Schronisko. Było też » Nowe Rohackie Schronisko (Ťatliakova chata), ale obie jego paropiętrowe wersje (z 1938 i 1948) zgorzały. Po II wojnie świat. rozpoczęło się na wielką skalę "cywilizowanie" Z.D. (zob. wyżej).

Nazwa Z.D. pochodzi od wsi Zuberzec. Dolinie tej nieraz nadawano różne nazwy zarówno polskie jak i słowackie Doliny Zimnej Wody Orawskiej, np. dolina Studzienicy. Z drugiej strony zasięg nazwy Zuberska Dolina też rozmaicie przesuwano: raz w górę, raz w dół. Zob. też partyzanci.

Lit. - Ludwik Zejszner: Orawa. "Bibl. Warsz." 1856, t. 3. - Kazimierz Łapczyński: Obrazy tatrzańskie. Lato pod Pieninami i w Tatrach. "Tyg. Ilustr." 1862, t. 6, nry 157-167 (w 163 i 164). - Alois Gebauer: Die Rohačgruppe in den Liptauer Alpen. "Jahrb. UKV" 22, 1895. - Mieczysław Karłowicz: Rohacze. "Tat." 2, 1908, nr 4. - Jozef Matašák: Roháče. "Čas. Tur." 1923. - Anton Kocian, Ludovít Kocian: Ešte k storočnici roháčskej turistiky. "Krásy Slov." 60, 1983, nr 9. - Ludovít Kocian: Čriepky spred polstoročnej turistiky v Roháčoch. Tamże 65, 1988, nr 1 i 2.

---