skafander (Nie okreslony) |
|
skafander. Rodzaj wiatrochronnej lub nieprzemakalnej bluzy (wiatrówki) z
kapturem, zwanej też anorakiem.
|
|
skala trudności (Nie okreslony) |
|
skala trudności. W zależności od swych trudności techn. (tj. czysto
wspinaczkowych) drogi tur. i tatern. czy alpin. w Tatrach i in. górach (a także
poza górami w skałkach, gdzie uprawia się wspinaczkę) oznaczane są stopniami
skali trudności. Daną drogę zwykle ocenia się wg jej najtrudniejszego miejsca.
Również poszczególne miejsca lub odcinki danej drogi oznacza się stopniami tej
samej s.t.
Opracowano już wiele s.t., a ich stopnie...
|
|
skalenie (Nie okreslony) |
|
skalenie, dawniej nazywane szpatami polnymi, minerały będące
glinokrzemianami sodu, potasu lub wapnia, a niekiedy ich mieszaniną. S. są b.
ważnymi minerałami skałotwórczymi, wchodzą w skład granitu tatrz. (a także wielu
skał metamorficznych) bądź to jako ortoklaz (glinokrzemian potasu), bądź zwł.
jako plagioklaz (glinokrzemian sodowo-wapniowy), różniące się nadto między sobą
układem krystalograficznym i płaszczyznami...
|
|
Skalińska Maria (Nie okreslony) |
|
Skalińska Maria (27 XII 1890 Warszawa - 18 XII 1977 Kraków). Wybitny,
światowej sławy botanik, prof. UJ, czł. PAU, czł. Komitetu Bot. i Komisji Biol.
PAN.
Studia przyr. odbyła na uniw. w Bernie (Szwajcaria), w 1912 dyplom dra
filozofii w zakresie nauk przyrodniczych. W 1916-23 wykładała genetykę i
embriologię roślin w Wyższ. Szkole Ogrodniczej w Warszawie. W 1924-39 była
profesorem na Wolnej Wszechnicy Pol. w Warszawie. Zorganizowała...
|
|
Skalne Wrota (Nie okreslony) |
|
Skalne Wrota (1623, 1620 m), dawniej również Żelazne Wrota i Żelazna
Brama; Skalné vráta, Skalná brána, dawniej železné vráta, železná brána;
Eisernes Tor; Vaskapu. S. Przełączka głęboko wcięta na kształt wrót
między murem skalnym Koziego Grzbietu a skałami wsch. grani Bujaczego Wierchu.
Przez S.W. przechodziła Magistrala Tatrz.
|
|
skalnice (Nie okreslony) |
|
skalnice (Saxifraga ), z rodziny Skalnicowatych (Saxifragaceae
). Są to rośliny b. bogato reprezentowane w Tatrach; jest ich 17 gatunków,
nie licząc form, odmian i mieszańców (krzyżówek). Jedne rosną w położeniach
niższych, inne żyją raczej w wyższych piętrach roślinnych, jedne występują na
skałach wśród kamieni, inne na murawkach i upłazkach, jedne tylko na wapieniu,
inne wyłącznie na granicie, a jeszcze innym obojętne...
|
|
Skalnite (Nie okreslony) |
|
Skalnite (963-1200 m). P.Dolinka, ok. 2 km długa, między Kobyłą a
Sołtysimi Kopami. Jej wylot znajduje się nad Suchą Wodą Gąsienicową, ale już
poniżej wylotu Doliny Suchej Wody Gąsienicowej. W dolnej części Skalnitego leży
Podskalnia Polanka, a środk. część dolinki, poniżej jej skalnego progu, nazywa
się: Żleb Podspad.W odległej epoce S. prawdopodobnie tworzyło dolną część Doliny
Pańszczycy. Później utworzona wielka morena...
|
|
Skalnity Potok (Nie okreslony) |
|
Skalnity Potok (ok. 1300 - ok. 950 m) lub Kobyli Potok. P.Płynie
dolinką Skalnite (między Sołtysimi Kopami a Kobyłą), zasadniczo ku pn., a od
wylotu tej dolinki ku pn.-wsch. i wpada od pr. strony do Suchej Wody
Gąsienicowej. W swym górnym i dolnym biegu często gubi wodę, ale w środk. biegu
zwykle ją ma. Dopływ pr.: Świniarski Potok.Nazwa Skalnity Potok od dolinki
Skalnite. Nazwa Kobyli Potok od wznoszącego się nad nim wzgórza...
|
|
skała (Terminologia) |
|
W gwarze podh. słowo to oznacza zwykle luźny kamień czy kamyk, ale
także skałę zespoloną z podłożem. W liczbie pojedynczej górale wymawiają:
skała lub skoła, a w liczbie mnogiej: skole. Przymiotnik od
tego słowa w gwarze podh. brzmi: skalany (np. skalana perć = kamienista perć) lub skalnity (np. skalnity źleb = skalisty żleb, ale też żleb z
licznymi luźnymi kamieniami). Zob. też skałka i wanta.
|
|
skałka (Terminologia) |
|
W gwarze podh. i w taternictwie: niewielka
odosobniona skała lub turniczka, także wanta. W liczbie mnogiej, skałki, słowo to
oznacza w terminologii tatern. niezbyt strome, skaliste, poszarpane zbocze.
|
|
Skałką, Żleb za (Nie okreslony) |
|
Skałką, Żleb za (ok. 920-1220 m). P. Orogr. lewa odnoga dolnej
części Doliny Filipki, wcinająca się swą górną częścią między Filipczański
Wierch a Łężny Wierch. Żlebem za Skałką płynie Potok zza Skałki.Środk. część
Żlebu za Skałką jest ograniczona od zachodu dolomitowymi i wapiennymi skałkami,
nie od nich jednak żleb ten ma swą nazwę, lecz od lud. nazwy Skałka oznaczającej
skalistą część Filipczańskiego...
|
|
Skałki, Potok zza (Nie okreslony) |
|
Skałki, Potok zza (ok. 1220-ok. 920 m). P. Płynie Żlebem za Skałką
ku pn.-wsch. i wpada do Filipczańskiego Potoku jako jego lw. dopływ, na pd. od
Zazadniej. Potok zza Skałki w swym górnym biegu płynie tylko
okresowo.
|
|
skały krystaliczne (Nie okreslony) |
|
skały krystaliczne. Skały o budowie ziarnistej, krystalicznej, powstałe z
zakrzepnięcia ognisto-płynnej magmy pod przykryciem in. skał, lub z
przekrystalizowania in.skał (osadowych lub magmowych) w głębszych warstwach
skorupy ziemskiej (tzw. skały metamorficzne). W Tatrach skałami krystalicznymi
są granity, aplity, pegmatyty, łupki krystaliczne (gnejs, amfibolit, łupki
muskowitowe i biotytowe).S.k. są gł. tworzywem » trzonu krystalicznego...
|
|
skały magmowe (Nie okreslony) |
|
skały magmowe. Powstały z ognisto-płynnej masy, krzemianowego stopu -
magmy zastygającej w głębi ziemi pod przykryciem innych skał. Są to skały
magmowe głębinowe czyli plutoniczne. Z tych skał jest zbudowany trzon
krystaliczny Tatr. Skład s.m. jest ziarnisty, krystaliczny.Skały magmowe
zastygające na powierzchni ziemi noszą nazwę wylewnych lub wulkanicznych. W
Tatrach jedyną taką skałą jest » limburgit, pozostałość z b. dawnych epok...
|
|
skały metamorficzne (Nie okreslony) |
|
skały metamorficzne lub przeobrażone. Najstarsze
skały tatrz. Powstały prawdopodobnie z przeobrażenia, przetopienia prastarych
skał osadowych, a być może także i magmowych, pod wpływem wysokiej temperatury
oraz ciśnień kierunkowych, które wywołały uporządkowany układ poszczególnych
minerałów. Budowa s.m. jest ziarnisto-warstwowana; skały te dadzą się łupać na
cienkie blaszki, stąd ich częsta nazwa łupki...
|
|
skały osadowe (Nie okreslony) |
|
skały osadowe. Skały o budowie warstwowanej, powstałe z osadzania się
cząstek nieorganicznych (np. piasek) lub skorupek drobnych stworzeń morskich,
sprasowywanych pod ciśnieniem i pozlepianych różnorakim spoiwem. S.o. w Tatrach
powstawały głównie w morzach ery mezozoicznej ze skorupek amonitów, otwornic,
małżów itp. oraz szkieletów liliowców, ramienionogów, korali itd. Również w
trzeciorzędzie powstawały s.o., przede wszystkim flisz oraz...
|
|
skały tatrzańskie (Nie okreslony) |
|
skały tatrzańskie. Stanowią dwie wielkie grupy: » skały krystaliczne
(wraz ze skałami metamorficznymi) pochodzenia magmowo-głębinowego, oraz »skały
osadowe pochodzenia morskiego. Zob. też budowa skalna Tatr, powstanie Tatr.
Barwa s.t. jest ogromnie urozmaicona. Skały krystaliczne o zasadniczej barwie
szarej są jaśniejsze i ciemniejsze, np. granit z dużą zawartością biotytu jest
czarniawy; w skład granitu wchodzi nieraz różowawy...
|
|
skały żyłowe (Nie okreslony) |
|
skały żyłowe. Niezbyt wielkich rozmiarów skały i skałki, młodsze od skał
otaczających je, powstałe z gorących roztworów, pozostałych po zastygnięciu
magmy granitowej. Kształt mają przeważnie płytowy lub soczewkowaty, bądź też
tworzą "gniazda". Zazwyczaj tkwią w granicie, niekiedy w skałach metamorficznych
lub najstarszych osadowych. Do s.ż. należą np. » pegmatyty, » aplity, także żyły
hydrotermalne, m.in. żyły kwarcowe i...
|
|
skamieniałości lub skamieliny (Nie okreslony) |
|
skamieniałości lub skamieliny. Skamieniałe szczątki roślinne lub
zwierzęce zawarte w skałach osadowych. Są to czasem odciski, odbicia powierzchni
jakiegoś utworu, np. muszli, liścia itp., ale także skamieniałe całe organizmy,
np. amonity, małże, otwornice itp. Mogą wreszcie być tylko skamieniałe ślady
życia jakiegoś stworzenia, tzw. hieroglify organiczne, rowki - ślady pełzania
itp.
W trawertynach - skale osadowej chemicznego...
|
|
skarby (Terminologia) |
|
Wiara w s. znajdujące się rzekomo w Tatrach była od
dawna i przez długi czas dość powszechna. Jedni wierzyli w s. zaklęte, inni byli
przekonani, że w Tatrach muszą istnieć niebywale bogate naturalne złoża
drogocennych kruszców, a jeszcze inni wierzyli, że zbójnicy poukrywali w różnych
miejscach kotliki pełne złotych dukatów.
Zaklęte s. są motywem licznych podań w wielu górach i
krajach; w Tatrach s. takie najczęściej miały być...
|
|
Skawiński Paweł (Nie okreslony) |
|
Skawiński Paweł (29 XI 1947 Kraków). Leśnik (WSR Kraków 1970, dr nauk
leśnych 1986), taternik, przewodnik tatrz. (od 1969, klasy II w 1976, I w 1990),
instruktor narc. (od 1969), ratownik górski (ochotnik Grupy Tatrz. GOPR od 1973,
następnie TOPR). W 1970-75 pracownik Tatrz. Stacji Nauk. ZOP PAN w Zakopanem, w
1976-86 Zakładu Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych PAN w Krakowie, od 1 IV
1986 do 31 I 1989 kustosz Muzeum Przyr. TPN w Zakopanem, potem...
|
|
Skiba Stefan (Nie okreslony) |
|
Skiba Stefan (18 VIII 1941 Brzeźnica k. Dębicy). Agronom, gleboznawca (AR
Kraków, dr 1974), pracownik nauk. AR w Krakowie, taternik, działacz ochrony
przyrody.
Badania gleboznawcze prowadził również w Tatrach (od 1968) i ogłosił m.in.
Studia nad glebami wytworzonymi w różnych piętrach klimatyczno-roślinnych
krystalicznej części Tatr Polskich, cz. I ("Rocz. Glebozn." 28, 1977, nr 1),
Tendencje do strefowości rędzin...
|
|
Skierski Samuel (Ludzie) |
|
Skierski Samuel, "Samek" (28 VI 1942 Warszawa - 24 VIII
1968 Alpy - Mt. Blanc), taternik, alpinista, malarz i grafik. W roku 1971
rozpoczął studia na Wydziale Malarstwa ASP w Warszawie.
Taternictwo uprawiał od 1956 ( m.in. "Ściek" w kotle Kazalnicy, pn.zach.
filar Skrajnej Pustej Turni, pn.wsch. filar Wielkiego Młynarza, drogi
Skierskiego na Mnichu i Granatach, prostowanie "Momatiukówki" na Kazalnicy).
Pierwsze przejścia zimowe:...
|
|
Skłodowska-Curie Maria (Nie okreslony) |
|
Skłodowska-Curie Maria (7 XI 1867 Warszawa - 4 VII 1934 Sancellemoz,
Francja, poch. w Sceaux k. Paryża). Fizyk i chemik. Słynna współtwórczyni nauki
o promieniotwórczości, pionier badań z dziedziny chemii jądrowej. Odkrywczyni
radu i polonu. Dwukrotna laureatka Nagrody Nobla.
Od 1891 przebywała stale we Francji, ale przyjeżdżała do Polski, gdzie miała
rodzinę, m.in. do Zakopanego; tu mieszkała jej siostra, dr Bronisława Dłuska
(wraz z...
|
|
Skłodowski Andrzej (Nie okreslony) |
|
Skłodowski Andrzej (1 II 1944 Częstocice). Taternik, dziennikarz, od 1968
czł. Grupy Tatrz. GOPR.Wspinał się w Tatrach od 1960 w lecie i od 1962 zimą.
Przeszedł wiele nowych dróg tatern., w lecie np. z Januszem Kurczabem i Samuelem
Skierskim I wejście do Kotła Kazalnicy przez Ściek w 1964. Ma także liczne
pierwsze wejścia zim. trudnymi drogami. W masywie Lodowego Szczytu przechodził w
zimie jego wszystkie granie.
Dużo pisywał w...
|
|
skocznie narciarskie (Sport) |
|
Są to urządzenia w terenie służące do wykonywania
skoków na nartach. Pierwsza w Tatrach była skocznia na Kalatówkach, na której
pierwsze zawody w skokach odbyły się w 1910. W 1913 Sekcja Narc. AZS z Krakowa
zbudowała na Kalatówkach nową skocznię wg wskazówek Leopolda Worosza. Podczas
zawodów 1 II 1914 najdłuższy skok na tej skoczni, 15 m, wykonał Jan Jarzyna, co
było ówczesnym rekordem pol. (rekord świat. wynosił wtedy 51,5 m)....
|
|
skoczogonki (Zwierzęta) |
|
skoczogonki (Collembola), jeden z rzędów podgromady owadów
bezskrzydłych (Apterygota). Drobniutkie, od pół do 4 mm długie owady,
często występujące masowo, żyjące w różnych piętrach roślinnych, w środowiskach
raczej wilgotnych: pod kamieniami, w mchu,
w jaskiniach, czasem przy wodzie lub na
jej powierzchni, ale nie wewnątrz wody; jest też sporo gatunków naśnieżnych, a
nawet żyjących wewnątrz warstw śniegowych....
|
|
Skoczylas Adam (Nie okreslony) |
|
Skoczylas Adam (3 X 1929 Bielsko-Biała - 25 XI 1966 Łódź), brat »
Zbigniewa Skoczylasa. Taternik, alpinista, pisarz górski, student medycyny i
psychologii (UJ).
Wspinał się w Tatrach od 1950, dokonał wielu pierwszych przejść, zwł. zimą. W
1957 podczas pobytu w Alpach uczestniczył w słynnej akcji ratunk. na pn. ścianie
Eigeru. W 1960 brał udział w szwajc. wyprawie, która zdobyła Dhaulagiri (8167 m)
w Himalajach.
Od 1956...
|
|
Skoczylas Anna (Nie okreslony) |
|
Skoczylas Anna, córka » Stefanii i Zygmunta Klemensiewiczów, żona » Adama
Skoczylasa. Taterniczka, poetka, prozaik, plastyczka.Od 1957 pisywała na tematy
tatern. i alpin. w "Taterniku", nieraz wsp. z mężem. Potem ogłaszała w
czasopismach utwory lit. powiązane z Tatrami, np. opowiadania Oni ("Życie
Lit." 16, 1966, nr 5) i Spacer ("Magazyn Kult." 1972, nr 2) oraz jej
książkowy debiut Bocianie gniazdo (Kr. 1971, zbiór opowiadań...
|
|
Skoczylas Władysław (Nie okreslony) |
|
Skoczylas Władysław (4 IV 1883 Wieliczka - 8 IV 1934 Warszawa). Grafik,
malarz i rzeźbiarz (studia w Wiedniu i w krak. ASP 1906). W 1908-18 był z
przerwami nauczycielem rzeźby figuralnej w Szkole Przem. Drzew. w Zakopanem, od
1922 prof. ASP w Warszawie. Był wybitnym grafikiem, inicjatorem i twórcą
nowoczesnego drzeworytu artyst. w Polsce. Wystawiał w kraju i za granicą.
Pobyt w Zakopanem, gdzie poznał blisko lud. sztukę podh., odegrał dużą...
|
|