skały tatrzańskie

skały tatrzańskie. Stanowią dwie wielkie grupy: » skały krystaliczne (wraz ze skałami metamorficznymi) pochodzenia magmowo-głębinowego, oraz »skały osadowe pochodzenia morskiego. Zob. też budowa skalna Tatr, powstanie Tatr.

Barwa s.t. jest ogromnie urozmaicona. Skały krystaliczne o zasadniczej barwie szarej są jaśniejsze i ciemniejsze, np. granit z dużą zawartością biotytu jest czarniawy; w skład granitu wchodzi nieraz różowawy pegmatyt lub białawy albit. Przy dużej ilości miki (biotytu lub muskowitu) skały lśnią, jak np. w łupkach krystalicznych na Błyszczu, stąd właśnie nazwa.

Skały osadowe są jeszcze barwniejsze. Kwarcyt triasowy (dawniej zwany permskim i permotriasowym) bywa prawie wiśniowy, a także szary, dolomity żółtawe, piaskowiec pisański (od Pisanej) ciemnoszary; wapienie mają b. różnorodne barwy i odcienie, od niebieskawopopielatych przez szare, żółtawe, czerwonawe, brunatnawe do b. ciemnych; łupki bywają zielonawe, czerwonawe, a nawet prawie czarne. Poszczególne rodzaje skał są omówione w oddzielnych hasłach, np. dolomit, flisz, granit, łupki, pegmatyt, piaskowiec, wapienie i in.

Skałom tatrzańskim barwę powierzchniową nadają też często pokrywające je porosty. Kwarcyt i granity pokryte bywają większymi i mniejszymi plamami zielonożółtawej barwy: to wzorzec geograficzny (Rhizocarpon geographicum ). Szorstki, skorupiasty, prawie czarny porost, to brunatka czarna (Buellia atrata ). Żółta Turnia otrzymała swą nazwę od siarkowożółtego wielosporka jaskrawego (Acarospora oxytona ). Wapienie Skalnych Wrót w Tatrach Biel. odznaczają się prześlicznymi wianuszkami i kółkami gorąco pomarańczowego koloru; to jaskrawiec okazały (Caloplaca aurantia ).Na spoistość s.t. wpływa proces wietrzenia. I chociaż kwarcyt i większość granitów to skały twarde i trudno wietrzejące, są jednak w Tatrach również i granity w stanie daleko posuniętego wietrzenia, a także tzw. granity zmylonityzowane, kruche, rozsypujące się. Powstały one ongiś przy ruchach górotwórczych, w niskiej temperaturze, przez rozkruszanie i zmielenie skały i kierunkowe wyprasowanie rozkruszonych składników. Taki zmylonityzowany granit (mylonit) znajduje się w Tatrach np. poniżej Szpiglasowej Przełęczy od strony Pięciu Stawów Polskich, na wsch. ścianie Ponad Ogród Turni w masywie Gierlachu, poniżej Krzyżnego od strony Doliny Pańszczycy.

Wapienie są najczęściej skałami dość miękkimi (choć nie zawsze), przeważnie łatwo kruszeją, często w odpowiednich warunkach krasowieją (» krasowe zjawiska), przy tym są nieraz b. śliskie.Usypiska wykruszonych odłamków skał, żwiru, piasku, kamieni i pyłu skalnego, zwykle w postaci stożków pod ścianami skalnymi, to » piargi (nazwa góralska).Skały tatrz. można też podzielić wg innych, b. rozmaitych kryteriów.

---