Hohenlohe Christian, właśc. Christian Kraft, Fürst
zu Hohenlohe-Öhringen, Herzog von Ujest (21 III 1848 Öhringen, Niemcy - 14 V
1926 Somogy- szobb, Węgry, poch. 22 V 1926 w Jaworzynie Spiskiej).
Książę niem., gen.-major, właściciel rozległych dóbr na Śląsku (wtedy
pruskim) i w głębi Węgier oraz w Tatrach (w
ich części węg., potem słow.).
W Tatrach był po raz pierwszy w 1878, zwiedzając Tatry Jaworzyńskie i Morskie Oko . W 1879 zakupił od Aladára
Salamona jego dobra jaworzyńsko-lendackie, obejmujące m.in. Tatry Jaworzyńskie i
Jaworzynę Spiską , a w 1897 i 1898 nabył od
spadkobierców Franciszka Máriássyego Wyżnie
Hagi wraz z Batyżowiecką Doliną (bez jej
górnej części) i Mięguszowiecką Doliną ,
ponadto w 1904 od urbarialistów wsi Zdziar dokupił dalszą część pn. stoków
Tatr Biel ., aż po Dolinę Bielskiego Potoku
. Gł. siedzibą H. w jego dobrach tatrz. stała się Jaworzyna Spiska, gdzie
w 1884 postawił istniejący do dziś duży drewniany dwór ("zameczek")
myśliwski.
Usiłował też H. nabyć dalsze części Tatr, Zadnie Koperszady i Szczyrbskie Jezioro z otoczeniem, ale to mu
się nie udało (» własnościowe sprawy ).
Chcąc rozszerzyć swe dobra na teren pol. (ówcześnie galicyjski), od 1890 H.
podsycał dawny spór graniczny między Węgrami a Polską (potem Galicją) o Morskie
Oko z otoczeniem, jednakże również i tu mu się nie powiodło (» spór o Morskie Oko
).
W swoich dobrach jaworzyńsko-lendackich H. do własnych
celów myśl. utworzył wielki zwierzyniec, obejmujący prawie całe Tatry
Jaworzyńskie (» Zwierzyniec Jaworzyński ).
W zwierzyńcu tym i na in. swoich terenach tatrz. urządzał H. częste polowania,
także na sąsiednich terenach, na których dzierżawił prawo do polowań, np. w Kiezmarskiej Dolinie (» myślistwo ). Sam H. w ciągu przeszło 40 lat
zabił tysiąc kozic , napędzanych mu pod
strzał przez góralskich naganiaczy. W Hawraniej
Dolinie upamiętniono to pomnikiem (duża stojąca kamienna płyta) z wykutym
przez jurgowskiego górala napisem (po polsku!): "Najjaśniejszy Książę Christian
Kraft Hohenlohe na tem miesci zastrczelił dnia 5ego Septembra 1924 tysiącego
capa." Na swoim terenie tatrzańskim H. stopniowo ograniczał pasterstwo, zwł. owcze
, ale nie zniósł go całkowicie. Hutę w Jaworzynie Spiskiej zlikwidował
już poprzedni właściciel, Salamon, a H. w 1892 zamknął tu ostatnią kuźnię,
natomiast w 1891 uruchomił tu drugą wytwórnię tektury (pierwszą - Salamon między
1875 a 1878).
Gospodarka w lasach H. była zrazu umiarkowana, potem
jednak eksploatacja jego lasów tatrz. była rabunkowa. Dyrektorem dóbr
jaworzyńsko-lendackich był najpierw Eduard Kegel, potem syn tegoż, Arpad Kegel.
Ok. 1898 H. zbudował nowe schronisko tur. nad Popradzkim Stawem
, a w Wyżnich Hagach postawił hotel o
30 izbach. H. był czł. założycielem Węg. Tow. Karp. od 1879, popierał jego cele
i w 1902 został jego członkiem honorowym. Zaraz po I wojnie świat. (przed
ustaleniem granicy pol.-czechosł.) H. drogą poufną zaproponował pol. rządowi
sprzedaż swych dóbr jaworzyńsko-lendackich, ale ważne osobistości w Warszawie
uznały wtedy, że Tatry Jaworzyńskie to "kupa kamieni" i że szkoda na to
pieniędzy. Po śmierci H. w 1926, spadkobiercą jego dóbr tatrz. został jego
bratanek, książę August Hohenlohe. W 1928 państwo czechosł. wykupiło od niego
Wyżnie Hagi z otoczeniem, a w 1936 również i dobra jaworzyńsko-lendackie.
Gospodarowania Christiana H. w Tatrach nie można ocenić
jednoznacznie. Mimo ciągłych polowań wprawdzie zwiększyło się pogłowie rodzimej
zwierzyny tatrz. i poprawił się (wskutek ograniczenia pasterstwa owczego) stan
roślinności, zwł. wysokogórskiej, jednakże wszystko to wynikło z pasji
myśliwskiej księcia, a nie z pobudek społ. czy czysto ochroniarskich (lasy
zresztą eksploatował na dużą skalę). Tzw. "wzbogacania" fauny tatrz. przez
wprowadzenie obcych Tatrom gatunków czy ras zwierzyny łownej przeciwne było
racjonalnym zasadom ochrony przyrody, toteż okazy obcej zwierzyny, które nie
zostały wybite dawniej lub nie wyginęły same, zaczęto po powstaniu TANAPu
stopniowo likwidować (np. obce rasy
jelenia). W Tatrach Jaworzyńskich H. utrudniał uprawianie turystyki, ale
ułatwiał po pd. stronie Tatr.
Według dzisiejszych kryteriów niewątpliwie wyzyskiwał
ludność okolicznych wsi, pracującą u niego przy robotach w lesie, w wytwórniach
tektury, na polowaniach itd., ale z drugiej strony dawał jej liczne możliwości
zarobku i przeżycia w czasach wielkiej biedy na Podtatrzu . Toteż okoliczna ludność po śmierci
księcia wspominała go z szacunkiem i przez wiele lat nawet z wdzięcznością, a w
pogrzebie jego uczestniczyli nie tylko przedstawiciele licznych instytucji i
stowarzyszeń z terenu Czechosłowacji oraz jedenaścioro książąt i hrabiów, ale
także w strojach ludowych delegacje ludności słow., niem. i pol. z 9 wsi
podtatrz.: Gierlachowa , Batyżowiec , Stwoły , Mięguszowiec , Rakus , Lendaku , Zdziaru , Jurgowa i Jaworzyny Spiskiej
.
