owce

Owce podh. należą do rodzimej rasy owcy górskiej, tzw. cakli. Niekiedy bywają podrasowane owcą siedmiogrodzką lub fryzyjską. W nowoczesnym ujęciu hodowl. nie chodzi jednak właściwie o podrasowywanie, ale raczej o mieszańce z ras miejscowych, posiadające korzystne w hodowli cechy, oraz o wybór dla tych mieszańców najbardziej odpowiedniego chowu, wyżywienia, pielęgnacji itd.

Przy zmarnowaniu - z powodu przepasienia - pastwisk tatrz., a w dodatku zmniejszenia ich obszaru na Podhalu przez uprawy, większość o. podh. głodowała, a przynajmniej była wybitnie niedożywiona. Stąd mała wydajność w wełnie i mleku. Zwł. w okresie zimowym o. były tak niedożywione, i tak im brakowało witamin, że na wiosnę wychodząc ze stajni na paszę, często nie mogły ustać na nogach z osłabienia. Poprawa i zracjonalizowanie hodowli stały się konieczne. W warunkach letnich częściowo już zaradził złu redyk na tereny pozatatrzańskie (» Wielki Redyk) w 1948 i w latach następnych.

Prócz stopniowej likwidacji pasterstwa na przepasionych halach tatrz., a zwiększenia ilości łąk i pastwisk Podhala kosztem zupełnie nieopłacalnych in. użytków rolnych - wprowadziło się nowoczesne metody hodowli: odpowiednie żywienie, konserwowanie pasz, układanie ich właściwego zestawu, wyprowadzanie o. zimą na powietrze, wreszcie odpowiedni wychów młodzieży owczej. Dążono też do zmniejszenia liczby, a polepszenia jakości o. Przed II wojną świat. na Podhalu wypadało ok. 25 o. na 100 ha użytków rolnych, zaś przeciętna na 100 osób wynosiła ok. 30 o., kiedy w pd. województwach pol., gdzie hodowano o., odpowiednie liczby wynosiły na 100 ha ok. 7 o., na 100 osób ok. 6 o.

Po wojnie zaś na Podhalu stosunki te znacznie wzrosły.W 1960 rozpoczęto wykup hal tatrz. i likwidację pasterstwa w Tatrach Pol. (» pasterstwo). Już po kilku latach nieobecności owiec na halach tatrz., zazieleniły się przepasione dawniej doliny, polany i upłazy, przybyły rzadkie gatunki roślin (np. storczyki), zmniejszyła się erozja gleby, do suchych łożysk strumieni powróciła woda (np. w potoku w Jaworzynce).W 1981 wskutek nacisków góralskich wprowadzono na obszarze Tatrz. Parku Nar. tzw. "wypas kulturowy", nominalnie na 1500 o., faktycznie wypasano ich więcej, nielegalnie, i to nawet w ścisłych rezerwatach. W związku z tym pojawiły się znów dawne szkody, szczególnie erozja, ogryzanie młodników, zawlekanie przez o. roślin synantropijnych oraz zwierzęcych chorób pasożytniczych (udzielających się zwierzynie rodzimej), wzmogło się niepokojenie zwierzyny i nasiliło się kłusownictwo.

Produkty uzyskiwane z hodowli owiec podh. niegdyś odgrywały ważną rolę w życiu ludności Podhala. Z mleka wytwarzano bundz (przerabiany na bryndzę) i oszczypki, z wełny - sukno góralskie, rękawice, skarpety, ze skór - serdaki i kożuchy, i jeszcze było mięso. Obecnie w wyżywieniu i ubiorze górali podh. produkty te mają minimalne znaczenie; sprzedawane turystom i wczasowiczom oszczypki i bryndza są częściowo wyrabiane z mleka krowiego, a swetry, rękawice i skarpetki często fałszowane watą i bawełną lub wykonywane z importowanej wełny, gdyż podhalańska jest ostra i szorstka, "drapiąca". Dochody z hodowli owiec w budżecie góralskim mają coraz mniejsze znaczenie.

Na Podtatrzu Słow. pastwiska górskie dla o. i bydła zaczynają się od 700 m w górę, ale w słow. Tatrz. Parku Nar. (TANAP) owiec już nie ma. Z chwilą utworzenia TANAPu (1948) pasterstwo zaczęto likwidować na jego terenie i ostatnie owce opuściły go w 1955. Pasterstwo pozostało jedynie w części Tatr Zach., póki tereny te nie zostały przyłączone do parku, a wtedy pasterstwo stamtąd zupełnie usunięto. Liczba o. na Podtatrzu Słow. zmniejsza się stale na rzecz hodowli bydła. Po dłuższych próbach utrzymano tam dwie rasy o.: owcę rumuńską, dojącą się lepiej i owcę "cigaja" o lepszej wełnie. Miejscowa wełna nie wytrzymuje jednak konkurencji ze sprowadzaną; tradycyjnie zresztą chowa się tam o. przede wszystkim na mleko (do wyrobu słynnej liptowskiej bryndzy), a częściowo na mięso.

Lit. - Mieczysław Czaja: Polska owca górska. "Rocz. Nauk Roln." 63, 1952.

---