Tatry Bielskie

Tatry Bielskie; Belanské Tatry, Belianske Tatry, Bielské Tatry; Kalkalpen, Belaer Kalkalpen; Bélai mészhavasok, Bélai-Tátra.S.Część Tatr między Przełęczą pod Kopą (na której kończą się Tatry Wys.) a Zdziarską Przełęczą (oddzielającą Tatry Biel. i w ogóle Tatry od Magury Spiskiej).

Główny łańcuch T.B., w prostej linii ok. 13 km długi, nie ciągnie się jednak w przedłużeniu gł. grzbietu Tatr Wys., lecz pod kątem prostym od niego i biegnie mn.w. od pd.-wsch. na pn.-zach., mianowicie od uzdrowiska Tatrz. Kotlina do Jaworzyny Spiskiej, tj. od Kobylego Wierchu (1109 m) do Murania ( 1890 m). T.B. są oddzielone od Tatr Wys. dolną częścią Kiezmarskiej Doliny i jej odnogą Doliną Przednich Koperszadów oraz dolną częścią Jaworowej Doliny i jej odnogą Doliną Zadnich Koperszadów. T.B. leżą całkowicie na terenie Słowacji. Wybitniejsze doliny T.B. wcinają się w ich stoki jedynie od pn., wsch., i pd.-wsch.

Niemal cały obszar T.B. zbudowany jest ze skał osadowych. Na większości tego obszaru zachodzą zjawiska krasowe, ale znanych jest tu dopiero ok. 50 jaskiń, wśród których najdłuższe sąJaskinia Bielska (ponad 1750 długości i 160 m deniwelacji) i Jaskinia Strzystarska (głębokość -201 m, długość ok. 600 m).

Najwyższymi szczytami T.B. są kolejno: Hawrań (2154, 2151 m), Płaczliwa Skała (2148, 2146 m), Szalony Wierch (2062, 2061 m), Jatki (2024, 2019 m), Nowy Wierch (1999, 2009 m), Bujaczy Wierch (1950, 1960 m). Powierzchnia T.B.: niecałe 70 km kw.

W dotychczasowej literaturze nie ma zgodności w określaniu szczegółowych granic T.B. Jedni autorzy zaliczają do T.B. takie części Magury Spiskiej jak Ptasiowskie Turnie, Zdziarskie Brzegi i nawet Palenicę Lendacką oraz ściśle z Tatrami Wysokimi spojoną Bielską Kopę. Inni słusznie nie włączają tych obiektów do T.B., a jeszcze inni jak najbardziej niesłusznie odcinają od T.B. ich odnogę z Ryniasem i Steżkami, przyczepiając je sztucznie (poprzez głęboką Kiezmarską Dolinę) do Tatr Wysokich. Właściwy przebieg granicy T.B. jest podany wyżej oraz (pn. i wsch. granica) w haśle Tatry.

Nazwa Tatry Bielskie po raz pierwszy pojawiła się po niem. w 1719 jako Beeler Gebürg, w 1800 jako Belaer uranfängliche Kalkgebirge, a potem w licznych odmianach. Pochodzi od nazwy miasta Biała Spiska, ale pierwotnie oznaczała tylko tę część T.B., która należała do tego miasta, i dopiero później rozciągnięto tę nazwę (w różnych jej odmianach) na całe T.B.

W pol. nazewnictwie nazwa Tatry Bielskie (czasem jako Tatry Bialskie) weszła w trwałe użycie od 1883, ale prawie do końca XIX w. pojawiały się jej dawniejsze i nowsze postacie: Tatry Wapienne, Bielskie Alpy, Bialskie Wierchy, Jaworzyńsko-Bialski Dział i in.

Obecna nazwa Tatry Bielskie jest już powszechna i utrwalona, nie ma też potrzeby jej zmieniać, choć historycznie jest ona tylko częściowo uzasadniona, bo niegdyś T.B. były nie tylko bielskie, ale również jaworzyńskie, kiezmarskie, rakuskie, zdziarskie, nawet jurgowskie.

Zob. też Spiska Turnia.

Lit. - Stanisław Eljasz-Radzikowski: Tatry Bielskie. Szczegółowy opis geograficzny. "Pam. TT.", 14-15, 1893-94. - Josef Sekyra: Velehorský kras Bělských Tater. Pr. 1954.

---