E-mail Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Tatry
Aktualności
 ABC turysty
   Przygotowanie
   Ekwipunek
   Informacje TOPR i TPN
   Oznaczenia szlaków
   Przewodnicy
   Przejścia graniczne
    Bezpieczeństwo
      Gdy spotkasz misia...
      Lawiny
      Ku przestrodze...
      Bezpieczeństwo, porady
   Zwierzę na szlaku
   Schroniska
 O Tatrach
   TPN i TANAP
   Klimat
   Geologia
    Zwierzęta
      Gatunki
   Rośliny
    Tatry w liczbach
    Historia
 Encyklopedia Tatr
   Alfabetycznie
   Tematycznie
   Multimedia
 Wycieczki
   Zaplanuj wycieczkę
   Miejsce startu
   Miejsce docelowe
   Skala trudności
   Wszystkie
 Jaskinie tatrzańskie
    SKTJ PTTK
      Aktualności
      Działalność
      Kurs
      Wspomnienia
      Polecane strony
      Galeria
      Kontakt
   Powstanie jaskiń
   Krążenie wody w skałach
   Nacieki
   Morfologiczne typy
   Klimat jaskiń
   Powstanie jaskiń tatrz.
Zagadki tatrzańskie
 Aktywny wypoczynek
   Taternictwo
   Speleologia
   Paralotnie
   Ski-alpinizm
   Narciarstwo
   Na rowerze
   Turystyka jaskiniowa
   Trasy biegowe
   Turystyka piesza
   Sporty wodne
Galeria
Warunki w Tatrach
Forum dyskusyjne
Zakopane, Tatry, Podhale
E-mail
Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Zakopane


zapamiętaj numer alarmowy w górach!!!
0 601 100 300
 nawigacja:  Z-ne.pl » Portal Zakopiański

w nazwach
w nazwach i opisach
wszędzie
alfabetycznie:    A  B  C  Ć  D  E  F  G  H  I  J  K  L  Ł  M  N  O  P  R  S  Ś  T  U  W  Z  Ź  Ż  

 

spiski

 
  Kategoria: 
Terminologia 

  opis  
  forum (0)  

Są to dawne opisy rękopiśmienne stanowiące przewodniki dla poszukiwaczy skarbów, m.in. w Tatrach i ich okolicy. W spiskach opisane były drogi wiodące do miejsc, gdzie miały się znajdować ukryte i często zaklęte skarby (złoto, drogocenne kamienie) albo naturalne złoża złota itd., wreszcie opisy owych skarbów oraz odpowiednie zaklęcia i in. sposoby umożliwiające ich zdobycie.

Polski kronikarz, Jan Długosz, w t. 3 swego Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis (1470-80) zacytował najstarszy taki spisek, stanowiący napisany po polsku testament kasztelana sądeckiego, Piotra Wydżgi z Czorsztyna, z ok. 1250, z łac. tytułem: Exemplar informationis et avisamenti, quod et quam praedictus Wyszga moriturus reliquit (przedruk w "Prz. Zak." 1903, s. 115-116, a w in. transkrypcji w Słowniku folkloru polskiego Juliana Krzyżanowskiego, 1965, s. 386-387). W tym jednak tekście testatmentu Wydżgi, jak również w kilku dokumentach łac. zapisanych równocześnie przez Długosza, zawarte są wiadomości o złocie jedynie w okolicach Nowego Sącza i w Pieninach, a nie w Tatrach.

Natomiast obszerne ustępy dotyczące Tatr znajdują się w pełniejszej wersji tegoż testamentu Wydżgi, zachowanym w rękopiśmiennym odpisie z ok. 1630 pt. Testament niektórego Wyzgi kiedy miał umrzeć (niepełny i zniekształcony druk w czasopiśmie "Ziemia" 1935, pełny druk w "Wierchach" 1955); owe tatrz. uzupełnienia nie znajdowały się w oryginalnym testamencie Wydżgi z XIII w.; zostały dopisane później. Testament ten posiada wiele charakterystycznych cech późniejszych spisków, nie zawiera jednak ani wiadomości o jaskiniach z zaklętymi skarbami, ani żadnych magicznych zaklęć.

Dużo takich wiadomości umieścił natomiast Michał Hrościński (błędnie Chrościński i Hrosieński) w swym spisku pt. Opisanie ciekawe gór Tatrów, napisanym ok. 1650 (wydany drukiem przez Stanisława Eljasza-Radzikowskiego w "Pam. TT" 1905).

Inny spisek, anonimowy, pochodzący z XVII lub XVIII w., to Trakt, którędy Włoszy idą in secreto w góry krakowskie nazwane Tatry (wydał ze skrótami Ludwik Zejszner w "Bibl. Warsz." 1849) oraz b. podobny w treści spisek pt. Opisanie gór Karpackich albo Tatrów, w których się znajdują skarby, kruszce i drogie kamienie (wydał Izydor Kopernicki w "Pam. TT" 1883, przedruk w "Prz. Zak." 1903). Ze słow. spisków ogłoszono m.in. spisek Antonia Valthorna z roku rzekomo 1473 wg odpisu z 1754 pt. Spisy kterak se wdegakowich wrchoch a gakowa dobrogi nachadzy, spisek Pavla Petrowitziusa Ketskemety z 1754 pt. Spisové do rozličných míst a vrchu v Uherské zemi (oba wydał Jozef Čižmář w "Sbor. Muz. Slov. Spol." 1905), następnie anonimowy Spis do Tatár k trom Turňam, ktere leža nad mestem Kežmarkem (wydrukowany w "Sbor. Muz. Slov. Spol." 1907). W tłumaczeniu niem. wydano słow. spisek Jakuba Fora z 1692 wg odpisu z 1832 pt. Im Jahre 1832. Dies ist geschrieben über das Karpathengebirge ("Jahrb. UKV" 28, 1901). Spisek ten jest albo identyczny, albo stanowi odpis (niekompletny?) spisku tegoż Jakuba Fora z 1692 o łac. tytule i słow. tekście pt. Libellus ac Mannae abscondita sive Iter ad Montes Carpatos Hungariae in Comitatu Scepusiensi, ubi Mater Thesaurorum iacet recondita, quostamen Secundum hunc librum facile invenire potest; spisek ten w 1770 uzupełnił Juraj Belopotocký, a w 1835 przepisali go Alexander i František Belopotocký (rps w Muzeum Lipt. w Rużomberku). Powyższy Jakob For jest chyba tą samą osobą co Jakob Thor, którego spisek do skarbów tatrz. opublikował Jakob Melzer pt. Nachricht von einer Schatzkammer im Tatragebirge ("Mnemosyne" 1831, nr 102 i 103). Przedruk pod nazwiskiem Melzera ukazał się jako Nachrichten von einer Schatzkammer im Tátragebirge ("Zipser Bote" 1876, nry 48-50 i także w "Der Vaterländische Pilger"). Były też niem. spiski. Christian Genersich w swej książce Reise in die Carpathen (1807, s. 196-198) podaje nieco danych ze spisku pt. Wahrhaftige und gründliche Beschreibung zu den dreyen Thürmen, und zu dem Kroten-See, welches auf dem Schnee-Gebirge in der Grafschaft Zips, über dem Kaisersmarker-Hattert ist. Inny niem. spisek był drukowany w "Szepesi Lapok" (1880) pt. Wirklicher Führer in der Tatra, Beschreibung einiger Orte, wo Schätze zu finden sind. Fragmenty spisków ogłosił też Samuel Weber w "Jahrb. UKV" 1885.

W literaturze są jeszcze wzmianki o in. spiskach, bez podawania ich treści. Spiski pol., słow. i niem. wykazują wzajemne wpływy i nieraz fragmenty tekstów są identyczne lub b. podobne. W wielu spiskach jest mowa o » Żabim Jeziorku.

Spiski niewątpliwie dawały częściowo rzeczywisty choć niedokładny obraz terenu (opis drogi w Tatry i w samych górach), nieco fantastyczny obraz rzeczywistych jaskiń w Tatrach czy Tatrach Niżnich, z tym że nacieki jaskiniowe opisywano jako szczerozłote.

Natomiast in. szczegóły opisów (np. pilnujący skarbów podziemnych król Gregorius) pochodzą z pewnością z różnych średniowiecznych zbiorów podań, bajek i anegdot, np. z popularnego przez kilka wieków zbioru powiastek moralistycznych Gesta Romanorum z ok. 1330 (pierwsze wydanie pol.: Historie rozmaite z rzymskich i z innych dziejów wybrane, ok. 1540); powiastki te były nieraz przytaczane przez księży w kazaniach.

Twórcami spisków byli może czasem sami poszukiwacze skarbów, którzy wierzyli w ich istnienie, częściej jednak byli to ludzie, którzy takie spiski fabrykowali, aby sprzedać naiwnym.

Spiski, przekazywane nieraz z ojca na syna, krążyły wśród ludności podtatrz., zwł. w XVIII w. i na pocz. XIX w., trafiają się jednak jeszcze i obecnie. Spiski posiadają dużą wartość w poznaniu dawnego folkloru tatrz., są też nieraz jedynym źródłem wielu cennych wiadomości o Tatrach z dawnych czasów. Zob. też skarby.



Literatura:
Lit. - Stanisław Eljasz-Radzikowski: Michała Chrościńskiego Opisanie ciekawe gór Tatrów. "Pam. TT" 26, 1905. - Julian Krzyżanowski: Na szlakach tatrzańskich poszukiwaczy skarbów. "Wierchy" 12,1934. - Juliusz Zborowski: Przewodnik do skarbów tatrzańskich. "Literatura Lud." 1973, nr 6 (z przypisami Jana Reychmana). - Jacek Kolbuszewski: Skarby Króla Gregoriusa. Ka. 1972. - Lesław Morawiecki: O Wydżdze z Czorsztyna, który miał szukać złota. "Rocz. Sądecki" 15-16, 1974-77. - Wojciech W.Wiśniewski: Nowe jaskinie w Wysokich Tatrach.Śladami Hrościńskiego. "Eksplorancik" 1990 nr 1 (15).Ponadto literatura przy haśle skarby.



KSIĘGARNIA GÓRSKA
ul. Zaruskiego 5
34-500 ZAKOPANE
tel. (018) 20 124 81
Pełny tekst w Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej. Kliknij tutaj

   Udostępnij




Jeżeli znalazłeś/aś błąd, nieaktualną informację lub posiadasz materiały (teksty, zdjęcia, nagrania...), które mogą rozszerzyć zawartość tej strony i możesz je udostępnić - KLIKNIJ TU »»

ZAKOPIAŃSKI PORTAL INTERNETOWY Copyright © MATinternet s.c. - ZAKOPANE 1999-2024