krasowe zjawiska

Kras i krasowienie występuje w Tatrach niemal wyłącznie na terenach wapiennych, a w słabszym stopniu również na dolomitach. Krasowienie jest to proces chem., polegający na rozpuszczaniu skał (wapieni i dolomitów) przez zawierające kwas węglowy wody powierzchniowe i podziemne. Proces ten powoduje tworzenie się różnych form zjawisk krasowych. Nazwa pochodzi od krainy Kras (Karst) w Jugosławii, gdzie zjawiska takie są szczególnie wybitne i występują na dużym obszarze.

Typowym zjawiskiem krasowym są » jaskinie. Częstą formą krasową są tzw. żłobki, rodzaj płytszych lub głębszych rynienek wyżłobionych w skale wapiennej (lub dolomitowej) przez spływające i rozpuszczające ją (a zarazem żłobiące mechanicznie) strugi wodne. Wspaniale rozwinięte żłobki występują w Wielkiej Świstówce nad Wantulami w Miętusiej Dolinie, na wapiennych wygładzonych skałach, tzw. mutonach, zajmujących środek doliny. Mutony te pokryte są żłobkami do 3 m głębokimi. Takież żłobki widnieją nad Wielką Świstówką w Dziurawem (stąd nazwa), w Litworowej Dolinie pod Krzesanicą, pod wierzchołkiem Krzesanicy, nad Organami w Kościeliskiej Dolinie itd. Także krasowego pochodzenia są różne » nacieki w jaskiniach. Lejki krasowe są w Tatrach dużo rzadsze, ale znajdują się na Krzesanicy (przeważnie zarosłe trawą i tojadami), w Litworowej Dolinie, na Szczerbie w Giewoncie, a nawet w pobliżu Murowańca na Gąsienicowej Hali. Niekiedy tworzą się jak gdyby maczugi skalne, widoczne np. pod wierzchołkiem Krzesanicy. Specjalnym typem zjawisk krasowych są szczególne rozpadliny, zwane studniami lub awenami: głębokie otwory, rzeczywiście o charakterze studni, do których nieraz spływa woda. Takie studnie są np. w Dziurawem, nad Wielką Turnią, na Krzesanicy. Do zjawisk krasowych należą również tzw. "suche wody", czyli potoki ginące w głębi przepuszczalnego wapiennego podłoża, oraz » wywierzyska i » wypływy krasowe czyli źródła krasowe, a także krążące kanałami podziemnymi wody krasowe.

Krasowienie jakiegoś terenu polega też na jego odwadnianiu, uciekaniu w głąb żył wodnych, osuszeniu całej okolicy, która powoli zaczyna się zmieniać w bezwodną pustynię. Takich pustyń krasowych jest sporo w Tatrach, choćby zbocza Wielkiego Kopieńca, niektóre części Kondratowej Doliny itp. Wycinanie drzew i lasu na stokach górskich i nadmierny wypas spowodowały zdzieranie ochronnej warstwy gleby i darni, i szybkie krasowienie terenu. Roślinność przeciwdziała krasowieniu i tereny, na których jest warstwa darni, ziół, a zwł. krzewy (jałowiec, kosówka itp.) i drzewa, już mogą utrzymać wodę i osłonić ochronną warstwą podłoże wapienne.

Tatrz. formy krasowe pochodzą z różnych okresów. W ciągu wielu milionów lat historii powstawania Tatr zdarzały się niejednokrotnie okresy krasu, z których jednak nic nie pozostało. Dopiero po » sfałdowaniu Tatr, w pliocenie, powstały formy krasowe, które częściowo dochowały się po dzień dzisiejszy; przede wszystkim jednak występują polodowcowe formy krasowe, a tworzenie się ich trwa w dalszym ciągu aż po chwilę obecną.

---