halny, wiatr

halny, wiatr lub krótko: halny (nie należy mówić "halniak", jest to żargonowe, niegóralskie wyrażenie). Silny, porywisty wiatr południowy, typu fenowego, wiejący na Podhalu w różnych porach roku, najczęściej wiosną i na jesieni. W zasadzie dość rzadko sięga poza linię Witów - Ciche - Bukowina Tatrzańska, ale jego wpływ daje się czasem odczuć aż w Krakowie.

W.h. powstaje w szczególnych warunkach układu barycznego przy przesuwającym się ku wschodowi niżu atlantyckim. Gdy na wschód od pn. Karpat leży obszar wysokiego ciśnienia, a na zach. od nich pojawi się ośrodek niskiego ciśnienia, wtedy masy powietrza (w związku z ruchem obrotowym ziemi) dążą z pd. ku pn. Napotykając zaporę masywu tatrz. podnoszą się po zboczach pd. i ochładzają adiabatycznie o ok. 0,6 C na każde 100 m, przy czym skrapla się zawarta w powietrzu para wodna i jej drobniutkie kropelki tworzą charakterystyczny podłużny wał chmur nad górami. Pozbawione pary wodnej masy powietrza przewalają się przez grań Tatr i spadając wzdłuż ich pn. stoków ogrzewają się adiabatycznie o 1 C na każde 100 m spadku - i dlatego im niżej tym w. h. jest cieplejszy, na szczytach górskich zaś raczej chłodny lub nawet zimny. Nadejście w. h. zapowiada silny i gwałtowny spadek ciśnienia barometrycznego, suchość i przejrzystość powietrza i - zazwyczaj - tworzenie się owego wielkiego białego wału chmur nad górami. Po w.h. zwykle, ale nie zawsze, przychodzi deszcz, a w zimie śnieg. W. h. posiada wielką szybkość, w samym Zakopanem do 25-30 m sek., zaś na graniach dużo większą, w porywach nawet do 60 m sek. Największą szybkość halnego zanotowano z 6 na 7 V 1968: 86 m sek., tj. ok. 300 km godz. W. h. zwykle wieje silnymi porywami, po których następuje dłuższy lub krótszy okres ciszy, aczkolwiek zanotowano parokrotnie halne wiejące w sposób ciągły. Czas trwania w. h, bywa rozmaity: od kilku godz. do paru dni. Przeciętny czas trwania 2 do 3 dni. Najdłużej wiejący halny, 11 dni, zanotowano w 1951. W. h. ma wielkie znaczenie zwł. na wiosnę, gdy szybko topi olbrzymie masy śniegu. Na jesieni przyspiesza dojrzewanie zbóż i nasion. Silne porywy halnego zrywają nieraz linie telekomunikacyjne, obalają płoty, zrywają dachy, wyłamują drzewa, powodując czasem powstanie dużych połaci wiatrołomów leśnych. Wpływ halnego, a właściwie towarzyszących mu zjawisk meteor. (spadek ciśnienia, suchość i jonizacja powietrza) tuż przed pojawieniem się wiatru i w początkowym jego stadium odczuwają przykro niektórzy ludzie (choroba fenowa), zwł. chorzy na serce, a także gruźlicy, którzy zazwyczaj wtedy silniej gorączkują, a często nawet dostają krwotoków.

W. h. początkowo powstaje w Tatrach Niżnich i Wielkiej Fatrze, następnie pojawia się w Tatrach i Małej Fatrze, a już znacznie słabszy na Babiej Górze i Pilsku. Wieje również w Beskidach i Sudetach. W Alpach analogicznym wiatrem do halnego jest fen (Föhn).

Wiatr halny jako potężne i wspaniałe zjawisko przyrody opisywany i opiewany był wielokrotnie w literaturze pięknej. Na czoło wybija się urzekająca opowieść Jana G.H. Pawlikowskiego Bajda o Niemrawcu, w której głównym bohaterem jest właśnie postać halnego, na wpół realistyczna, na wpół baśniowa. W powieści Michała Choromańskiego Zazdrość i medycyna cała akcja toczy się na świetnie uchwyconym tle halnego, wiejącego przez cały czas narracji. Również w powieści tegoż autora Schodami w górę, schodami w dół wiatr halny odgrywa znaczną rolę. Bardzo obrazowo opisany jest też halny u Stanisława Witkiewicza w jego książce Na przełęczy. W poezji wśród wielu wierszy opiewających wiatr halny wyróżnia się świetny sonet Franciszka H. Nowickiego Wiatr halny. Temat halnego występuje też w wierszach Kazimierza Tetmajera, Michała Pawlikowskiego, Józefa A. Gałuszki, Jalu Kurka i licznych in. poetów i pisarzy.W malarstwie również spotyka się dość często wyobrażenie halnego wiatru. Stanisław Witkiewicz jest jednym z pierwszych, który namalował obraz Halny wiatr. Także w fotografii jest ten temat popularny i często przedstawiany.

---