SPRAWOZDANIE
ODDZIAŁU POLSKIEGO TOWARZYSTWA HISTORYCZNEGO
W NOWYM TARGU ZA ROK 2009

Miniony rok sprawozdawczy był dla wszystkich członków nowotarskiego oddziału PTH niezwykle pracowity. Wynikało to niezwykle bogatego kalendarza wydarzeń oraz ilości zrealizowanych projektów. Było to m.in. rok skromnego jubileusz pięciolecia powstania oddziału, któremu towarzyszyła sesja popularnonaukowa i wystawa dotychczasowych osiągnięć. Był to także rok, w którym po wielu latach starań udało się pozyskać stałą siedzibę Oddziału i nawiązać współpracę z Towarzystwem Bursy Gimnazjalnej w Nowym Targu. W końcu był to rok ważnych dla naszego Narodu rocznic: 25-lecie Pierwszych częściowo wolnych wyborów w 1989 r., 70-ta wybuchu II wojny światowej oraz 70-ta rocznica Powstania Polskiego Państwa Podziemnego. W tych ważnych momentach nie zabrakło więc projektów zainicjowanych przez nowotarski Oddział PTH, a doskonale wpisujących się w te uroczystości rocznicowe.

W okresie sprawozdawczym Oddział zabierał również głos w ważnych dla społeczności lokalnej sprawach m.in. występował w obronie „Organów” Hasiora na Przełęczy Snozka., a z końcem listopada 2009 r. Zarząd PTH wystąpił do Urzędu Miasta Nowego Targu z propozycją przejęcia i prowadzenia Muzeum Podhalańskiego w Nowym Targu. Choć, nie została ona ostatecznie przyjęta, pozwoliła zaprezentować możliwości organizacyjne Oddziału, który już dziś myśli o powołaniu własnej placówki ekspozycyjnej.

Działalność Towarzystwa w minionym roku była różnorodna i składały się na nią: konferencje naukowe i popularno-naukowe, odczyt i prelekcje jak również tradycyjnie, badania terenowe i archiwalne, wszystko one wpisywał się w nurt naukowo-badawczy Oddziału. Równie ważną była jednak działalność edukacyjna, na która złożyły się m.in. organizacja pikników edukacyjno - historycznych, rajdu turystyczno -historycznego, inscenizacje i rekonstrukcje historyczne, konkursy, warsztaty metodyczne dla nauczycieli oraz wystawy czasowe. Nie zabrakło aktywności na polu wydawniczym. Nakładem PTH ukazały się dwie publikacje naukowe, w ramach dwóch serii wydawniczych oraz folder wydany z okazji Europejski Dni Dziedzictwa Kulturowego. Wydawnictwom towarzyszyły promocje i spotkania z autorami m.in. w Nowym Targu, Krakowie i Nowym Sączu .

Obecność Towarzystwa na wielu polach aktywności społecznej była dostrzegana zarówno przez władze samorządowe, ale przed wszystkim mieszkańców regionu. Działająca w ramach PTH Grupa Re-konstrukcji Historycznej „Podhale w ogniu” została finalistą Plebiscytu „Aktywny 2009” organizowanego z okazji III Dnia Wolontariusza, zajmując w nim zaszczytne drugie miejsce. Był to niewątpliwy sukces, ale także docenienie wysiłku głównie młodych ludzi, którzy tworzą tę ważną dla całościowej działalności PTH jednostkę organizacyjną.

W minionym okresie nieznacznie zmieniła się struktura organizacyjna Oddziału. Z Komisji Historii Wojskowości wyłączono dotychczas jej podległe Grupy: GRH „Podhale w ogniu” oraz Grupę Eksploracyjno - Poszukiwawczą, które obecnie mają większą samodzielność i podlegają bezpośrednio Prezesowi Oddziału. W związku z tymi posunięciami obecnie w ramach Oddziału funkcjonują cztery jednostki organizacyjne: Komisja Historii Wojskowości, Komisja Kultury, GRH „Podhale w ogniu”, Grupa Eksploracyjno- Poszukiwawcza.

W okresie sprawozdawczy liczba członków uległa zmianie, zwiększając się do 52 osób, co lokuje go pod względem ilości członków w grupie średnich jednostek terenowych Towarzystwa. W tym samym okresie z Oddziału z różnych powodów ubyło 6 osób.

Kondycja finansowa Oddziału na koniec 2009 r. jest bardzo dobra, a to za sprawą regularnie płaconych składek członkowskich, ale przede wszystkim dzięki środkom pochodzącym ze sprzedaży wydawnictw oraz dotacjom pozyskanym od samorządu lokalnego. Dotacje uzyskiwany były głównie na podstawie składanych wniosków na konkursy grantowe ogłaszane przez administrację samorządową. Oddział uzyskiwał dotacje m.in. z Małopolskiego Urzędu Marszałkowskiego, Śląskiego Urzędu Marszałkowskiego, Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Instytutu Pamięci Narodowej, Starostwa Nowotarskiego, Starostwa Limanowskiego, Urzędu Miasta Nowego Targu, Urzędu Gminy Ochotnica, Urzędu Gminy Kamienica, Urzędu Gminy Raba Wyżna i innych. Zabezpieczenie finansowe Oddziału, pozwala zatem spokojnie planować kolejne przedsięwzięcia wydawnicze, ale także działalność naukowo-badawczą w terenie.

Oddział PTH w Nowym Targu współpracuje z organami administracji państwowej i samorządowej, ze starostwami powiatowymi, urzędami gmin w tym szczególnie z Gminą Ochotnica Dolna oraz Miastem Nowym Targiem, Urzędem Marszałkowskim oraz instytucjami prowadzącymi działalność naukową i dydaktyczną: Uniwersytetem Jagiellońskim, Politechniką Krakowską, Państwową Podhalańską Wyższą Szkołą Zawodową w Nowym Targu, Muzeum Lotnictwa, Muzeum Etnograficznym, Muzeum Armii Krajowej w Krakowie, Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem, Muzeum Podhalańskim w Nowym Targu, Instytutem Pamięci Narodowej, a także ze stowarzyszeniami i organizacjami społecznymi: Towarzystwem Bursy Gimnazjalnej w Nowym Targu, Towarzystwem Przyjaciół Fortyfikacji, Związkiem Polskiego Spisza, Związkiem Podhalan, Towarzystwem Przyjaciół Orawy, Gorczańskim i Pienińskim Parkiem Narodowym.

Na szczególną uwagę zasługuję doskonała współpraca z mediami lokalnymi: „Dziennikiem Polskim”, „Polską Gazetą Krakowską”, „Tygodnikiem Podhalańskim”, „Głosem Podhalańskim”oraz z internetowymi portalami informacyjnymi: www.podhale24.pl, www.watra.pl; www.goral.info.pl, www.z-ne.pl, które na bieżąco informowały o działaniach podejmowanych przez Oddział. Również dobrze układają się wzajemne relacje z Radiem Alex i Nowotarską Telewizją Kablową.

Miniony rok jak już wspomniano był bardzo bogaty w wydarzenia, o czym niech świadczy zestawienie przedsięwzięć realizowanych przez PTH zarówno w Nowym Targu - siedzibie Oddziału, ale przede wszystkim w regionie.

I. Konferencje i sesje naukowe:

W mijającym roku Oddział PTH był organizatorem pięciu konferencje i sesji naukowych :

• W dniu 13 luty 2009 r. odbyła się Nowy Targ, Konferencja naukowa Rola regionalnych badań naukowych w procesie dydaktycznym i edukacyjnym oraz ich wykorzystanie w turystyce,, która podsumowywała dotychczasową działalność oddziału w zakresie historycznych badań terenowych. Wśród prelegentów byli m.in. dr Anna Mlekodaj i dr. Rak z Podhalańskiej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, Ewa Strauchamnn z Gorczańskiego Parku Narodowego. Współorganizatorem jubileuszowej sesji był Miejski Ośrodek Kultury w Nowym Targu;
• W dniu 13 czerwca 2009 r. PTH wraz z Instytutem Pamięci Narodowej oraz Miejskim Ośrodkiem Kultury zorganizowali blok przedsięwzięć pod wspólnym tytułem Rok 1989. Dwadzieścia lat później. Składały się na nią wystawa druków ulotnych ze zbiorów Władysława Skalskiego, sesja naukowa z referatami mi.n. dr Macieja Korkucia i dr Henryk Głębockiego oraz debata uczestników

wydarzeń, byłych parlamentarzystów: Władysława Skalskiego – poseł, Komitet Obywatelski „Solidarność”, Krzysztofa Pawłowskiego – senator, Komitet Obywatelski „Solidarność”, Krzysztofa Czereyskiego – poseł, Stronnictwo Demokratyczne. Całość dopełniła prezentacja trzech filmów doku-mentalnych autorstwa Dariusza Walusiaka z Krakowa: Strajk 88. Ostateczna rozgrywka; PRL. Laboratorium pieriestrojki; Ostatnia zadyma.
• W przeddzień wybuchy II wojny światowej - 29 sierpnia 2009 r. w Gminnym Ośrodku Kultury w Pcimiu odbyła się konferencja naukowa pt. Wrzesień 1939 r. w południowej Małopolsce, W sesji wzięło udział kilkunastu badaczy z Nowego Targ, Krakowa, Bochni, Pcimia, Wieliczki, Katowic. Organizatorami sesji było PTH, Stowarzyszenie Rozwoju Kultury, Sportu i Informacji Lokalnej „Nedan” z Pcimia oraz Urząd Gminy Pcim.
• Ważnym wydarzeniem w minionym roku na Podhalu był jubileusz 90-lecia powstania Związku Podhalan, z którą PTH blisko współpracuje. Z tego też względu Towarzystwo zaangażowało się w organizację Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej pod hasłem Górale walce o niepodległość Polski 1869-1989. Na zaproszenie PTH do Nowego Targu przyjechali naukowcy z wielu ośrodków badawczych w kraju m.in. prof. Kazimierz Olejnik z UAM w Poznaniu, dr Waldemar Potkański ze Szczecina, Jacek z Magdoń z Rzeszowa a także z Krakowa, Nowego Targu, Żywca. Łącznie zostało wygłoszonych kilkadziesiąt referatów i komunikatów.
• Najważniejszą jednak i niosąca największy ładunek emocjonalny, była minionym roku, Ogólnopolska Konferencja Naukowa pt. Żołnierze majora Borowego. Armia Krajowa w Małopolsce i na Podhalu. W trzydniowej sesji, która odbywała się w dn. 27-29 listopada 2009 r. wzięli udział ba-dacze m.in. z Lublina, Krakowa, Warszawy, Katowic, a także nieliczni już kombatanci i uczestnicy ruchu oporu w Małopolsce i na Podhalu. W konferencji wziął także udział dr Krzysztof Andrzej Kunert, jeden z najlepszych specjalistów i znawców Polskiego Państwa Podziemnego. Obrady toczyły się w Nowym Targu oraz w Ochotnicy Górnej. Organizatorami tego wyjątkowego wydarzenia byli wspólnie: PTH, Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie, oraz samorządy lokalne: Urząd Miasta Nowego Targu, Urząd Gminy Ochotnica Dolna.

II. Wykłady i prelekcje:

W roku sprawozdawczym PTH zorganizowało i prowadziło dwa cykle spotkań, na których prezen-towane były referaty dotaczające historii, kultury i tradycji regionu. Pierwszym to cykl Jordanowskich Po-siadów Historycznych, realizowany od 2007 r. przy współpracy Zespołu Szkół im. Hugona Kołłątaja w Jordanowie. Drugim, to cykl wkładów pod hasłem: Wieczorne Spotkania w Bursie Gimnazjalnej z historia, kultura i tradycja w tle. Projekt realizowany wspólnie z Towarzystwem Bursy Gimnazjalnej, finansowany ze środków Urzędu Miasta Nowego Targu. Odbył się również wykład w ramach Posiedzeń Komisji Historii Wojskowości. Łącznie zatem zorganizowano 10 spotkań z odczytami i referatami:
• 16.01. Jordanów, M. Maciaszek, R. Kowalski, Działalność edukacyjna GRH „Podhale w ogniu” w latach 2007-2008 oraz prezentacja filmów dokumentalnych z realizacji projektów edukacyjnych, XIII Jordanowskie Posiady Historyczne;
• 31.01.Nowy Targ, dr Piotr Sadowski, Działania wojenne na Podtatrzu w 1945 r., XIII Posiedzenie Komisji Historii Wojskowości;
• 24.04. Nowy Targ, mgr Dominik Synowiec, Tajemnice i odkrycia militarne w Małopolsce. Dwa la-ta działalności Grupy Eksploracyjno-Badawczej oddziału PTH w Nowym Targu, Spotkania w Bursie Gimnazjalnej;
• 6.05. Nowy Targ, mgr R. Kowalski, Kontakty nowotarskiego Gimnazjum ze Słowacją w okresie 20-lecie międzywojennego, Walny Zjazd Towarzystwa Bursy Gimnazjalnej;
• 22.05. Nowy Targ, dr Jerzy M. Roszkowski (Muzeum Tatrzańskie), Orędownik słusznej sprawy. Doktor Jan Bednarski (1860-1926), Wieczorne Spotkania w Bursie Gimnazjalnej z historią, kulturą i tradycją w tle;
• 18.06. Nowy Targ, dr Piotr Sadowski (PTH O/Nowy Targ), Pamiątki Ślady Konfederacji Barskiej w Małopolsce i na Podhalu jako walory dla turystyki kulturowej, Wieczorne Spotkania w Bursie Gimnazjalnej z historią, kulturą i tradycją w tle;
• 23.09. Nowy Targ, mgr Elżbieta Łukuj (ZPS, PTH O/Nowy Targ), Dziedzictwo kulturowe Spisza, Wieczorne Spotkania w Bursie Gimnazjalnej z historią, kulturą i tradycją w tle;
• 23.10. Nowy Targ, mgr Jadwiga Jurkowska, (PTH O/Nowy Targ), Tajne nauczanie w Nowym Tar-gu, Wieczorne Spotkania w Bursie Gimnazjalnej z historią, kulturą i tradycją w tle;
• 20.11. Nowy targ, mgr Robert Kowalski, (PTH O/Nowy Targ), Ks. Dr. Franciszek Karakuła - pro-boszcz, prefekt bursy gimnazjalnej i wychowawca młodzieży, Wieczorne Spotkania w Bursie Gim-nazjalnej z historią, kulturą i tradycją w tle;.
• 15.12. Nowy Targ, mgr Robert Kowalski, (PTH O/Nowy Targ), Kontakty młodzieży nowotarskiego gimnazjum ze Słowacją w latach 1934-1939, Wieczorne Spotkania w Bursie Gimnazjalnej z historią, kulturą i tradycją w tle;.

III. Projekty badawcze i realizacyjne:

Jedną z najważniejszych form działalności nowotarskiego Oddziału PTH, odróżniającą go od pozostałych jednostek terenowych Towarzystwa, są regularnie prowadzone badania terenowe. Realizują je głów-nie Komisja Historii Wojskowości oraz Grupa Ekspoloracyjno - Poszukiwawcza i to zarówno na terenie Podhala, ale także obszarze całego kraju i za jej granicami np. na terenie Republiki Czeskiej i na Słowacji. Cała ta działalność odbywa się w ramach specjalnych programów badawczych:

• Umocnienia polowe na Podhalu, Spiszu, Orawie w Pieninach oraz Beskidzie Średnim. Prowadzone są one od marca 2003 r. przez Komisja Historii Wojskowości i Grupę E-P wspólnie z Kołem Studenckim „Architektura Militaris” Politechniki Krakowskiej oraz Towarzystwem Przyjaciół Fortyfikacji Oddział w Krakowie. W roku sprawozdawczym członkowie grupy prowadzili badania m.in. w okolicach Bełchatowa, Bochni, Wieliczki, Suchej Górnej na Zaolziu w Republice Czeskiej.
• Gorczańskie cienie. Program realizowany od kwietnia 2004 r. w kooperacji z Gorczańskim Parkiem Narodowym oraz Politechnika Krakowską. Inwentaryzowane są ślady działań zbrojnych, głównie z czasów II wojny światowej. W wyniku sondażowych działań archeologicznych i badań architektoniczno- krajobrazowych sporządzana jest dokumentacja rysunkowa i fotograficzna a odnalezione zabytki ruchome przekazano do depozytu w Gorczańskim Parku Narodowym. Na bazie zebranych zabytków ruchomych powstała m.in. stała lotnicza ekspozycja w Ośrodku Kultury w Ochotnicy Górnej, a kolejna powstaje w Gajówce Mikołaja w Łopusznej.
• Lotnicze ślady w Gorcach i Beskidach. Oddział uczestniczył w realizacji projektu utworzenia stałego punktu ekspozycyjnego w Gminnym Ośrodku Kultury w Ochotnicy Górnej, finansowanego ze środków Urzędu Gminy w Ochotnicy Dolnej oraz Urzędu Marszałkowskiego, poświęconego załodze amerykańskiego samolotu bombowego B-24 Liberator oraz innych maszyn, rozbitych w okresie II wojny światowej w masywie Gorców. Drugi taki punkt powstał na Schronisku Kudłacze w gminie Pcim. Ten ostatni został zrealizowany z inicjatywy dr Piotra Sadowskiego, przy współpracy z Oddziałem PTTK w Myślenicach.

IV. Wydawnictwa i promocje:

Wzorem ubiegłych lat, także w mianym 2009 r. ,Towarzystwo oddało do rąk czytelników dwie publikacje naukowe oraz folder wydany z okazji Europejskich Dni Dziedzictwa. Nakładem PTH w Nowym Targu ukazała się praca Macieja Bilka pt. Apteki i aptekarze południowej Małopolski do 1951 r., jako trzeci tom serii wydawniczej „Podhalańskie Monografie Historyczne”.
Ukazał się także kolejny tom „Prac Komisji Historii Wojskowości, t. IV/2”. Była to druga część materiałów pokonferencyjnych zatytułowanych Małopolska i Podhale w latach Wielkiej Wojny 1914-1918.
Towarzystwo w minionym roku zorganizowało również kilka promocji i spotkań z autorami wydawanych przez siebie publikacji w Nowym Targu, Krakowie, Niedzicy i Nowym Sączu:

• 20.01. Promocja książki Wokół legendy Ognia. Opór przeciw zniewoleniu: Polska – Małopolska – Podhale 1945-1956, Nowy Targ 2008 – Ratusz w Nowym Sączu, organizator; PTH o/ Nowy Sącz;
• 24.01. Promocja książki Związek Górali Spisza i Orawy. W służbie społeczeństwa, narodu i państwa 1931-1939, Zamek „Dunajec” Niedzica, organizator: Związek Polskiego Spisza
• 6.02. Promocja Wokół legendy Ognia. Opór przeciw zniewoleniu: Polska – Małopolska – Podhale 1945-1956, Nowy Targ 2008 – MOK Nowy Targ organizator: PTH o/Nowy Targ;
• 19.02. Promocja książki Wokół legendy Ognia. Opór przeciw zniewoleniu: Polska – Małopolska – Podhale 1945-1956, Nowy Targ 2008 – Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie, organizator: IPN O/Kraków;
• 10.12. Promocja książki Małopolska i Podhale w latach Wielkiej Wojny 1914-1918, pod red. R. Kowalskiego Nowy Targ 2009 – MOK Nowy Targ, organizator PTH o/Nowy Targ

V. Działalność edukacyjna:

• Równie istotne jak działania naukowe i wydawnicze są w bieżącej pracy Towarzystwa działania edukacyjne. Są one skierowane głównie do młodego pokolenia: dzieci i młodzieży, ale także do nauczycieli historii i WOS. PTH zorganizowało przy współpracy z IPN i Biblioteka Pedagogicznej dwa cykle warsztatów metodycznych: pierwszy odbywał się od marca do mają 2009 r. i drugi od września do listopada. Wzięło w nich udział kilkudziesięciu nauczycieli z powiatów: nowotarskiego i tatrzańskiego. Koordynatorem tego projektu była mgr Jadwiga Jurkowska.
• Od trzech lat PTH organizuje wraz z Biblioteką Pedagogiczną Międzyszkolne konkurs wiedzy o regionie. Jego trzecia edycja pod hasałem „Osobliwości mojego regionu”, odbywał się od marca do kwietnia. Finał z udziałem dzieci i młodzieży ze szkół z powiatu nowotarskiego i tatrzańskiego obył się w maju 2009 r. również ten projekt koordynowała mgr Jadwiga Jurkowska.
• Najbardziej widowiskowe były w minionym okresie organizowane przez Grupę Rekonstrukcji Historycznych „Podhale w ogniu” inscenizacje i pikniki historyczne:
• II Piknik edu-kacyjno - historyczny, został zorganizowany na nowatorskim rynku z okazji obchodów Święta Uchwalenia Konstytucji 3 mają. Impreza realizowana była przy znacznym udziale finansowym: Starostwa Powiatowego w Nowym Targu oraz Urzędu Miasta Nowego Targu.
• 12 lipca Spotka-nia z Gorcami na Polanie Łonna w Gorcach. Była to impreza edukacyjno -historyczno - przyrodnicza, zorganizowana wspólnie ze Związkiem Podhalan w Ochotnicy oraz Gorczańskim Parkiem Narodowym.
• 29 sierpnia, Re-konstrukcja historyczna „Nowotarski wrzesień”, zorganizowana na Rynku w Nowym Targu z okazji 70-tej rocznicy wybuch II wojny światowej. Projekt był realizowany wspólnie z Miejskim Ośrodkiem Kultury w Nowym Targu oraz Województwem Mało-polskim.
• W dniach 12-13 września, odbywały się w całej Polsce Europejskie Dni Dziedzictwa. Nowotarski oddział włączył się w tą akcję organizując spotkanie z historią, udostępniając polskie fortyfikacje polowe z 1939 r. w miejscowości Tylmanowa-Rzeka. Projekt edukacyjny był realizowany wspólnie z Województwem Małopolskim i Gminą Ochotnica Dolna.
• W minionym roku wspólnie z Instytutem Pamięci Narodowej zorganizowano w dn. 23-25 października Rajd Szlakami Żołnierzy 1 pułku strzelców podhalańskich Armii Krajowej. W raj-dzie, który przebiegał po Gorcach wzięło udział 65 osób: 15 dorosłych i 50 uczniów (w tym 10 uczniów Szkoły Podstawowej). Każdy z uczestników otrzymał pamiątkową plakietkę, koszulkę rajdową oraz książki o tematyce historycznej, mapy i przewodniki.
• Członkowie GRH „Podhale” uczestniczyli w realizacji filmu dokumentalnego „Pierwsze Virtuti”. Głównym tematem filmu była postać kpr. Walentego Dziechciarza- bohaterskiego obrońcy Wysokiej. Film realizowany był przez Lubelski Oddział Telewizji Polskiej dla kanału TVP Historia.

V. Wystawy:

• Skazani na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie w latach 1946-1955, luty - marzec 2009, MOK Nowy Targ, współpraca IPN O/Kraków
• Działalność Oddziału PTH w Nowym Targu w latach 2003-2008, luty 2009, MOK Nowy Targ;
• Rok 1989 na drukach ulotnych, ze zbiorów Władysława Skalskiego, czerwiec - wrzesień 2009, MOK Nowy Targ.

VI. Skład Zarządu:

W okresie sprawozdawczym Zarządu pracował w niezmienionym składzie: mgr Robert Kowalski prezes, dr inż. arch. Krzysztof Wielgus wiceprezes ds. naukowych; dr Piotr Sadowski wiceprezes ds. wy-dawniczych, mgr Jagoda Jurkowska sekretarz; mgr Tadeusz W. Batkiewicz skarbnik oraz mgr Elżbieta Ge-ryszewska i mgr Bronisław Chowanie-Lejczyk członkowie zarządu. W roku 2009 r. Odbył on sześć proto-kołowanych posiedzeń (22.01., 04.03. 12.03., 01.04., 04.04. [Prezydium], 14.05., 12.12.) Problematyka po-siedzeń Zarządu obejmowała m.in. sprawy wydawnicze, naukowe oraz organizacyjne.