Kulczyński Władysław sen. (27 III 1854 Kraków - 9
XII 1919 tamże). Zoolog, światowej sławy arachnolog, prof. gimnaz. w Krakowie
(1881-1912), doc. UJ (1909), prof. tytularny UJ (1919), czł. koresp. AU od 1894
i czł. zwycz. od 1912, jeden z najbardziej zasłużonych działaczy TT, turysta i
taternik .
Działalność naukową rozpoczął wcześnie, gdyż mając lat 17 ogłosił swą
pierwszą pracę nauk.: Przyczynek do fauny pajęczej ("Spraw. Komis. Fizjogr." za 1871, wyd. w 1872). Pajęczakami (zwł.
pająkami) zajmował się odtąd przez całe życie, prawie we wszystkich swych
licznych pracach, z których wiele w różnym stopniu dotyczy Tatr
, np.: Dodatek do fauny pajęczaków Galicyi
("Spraw. Komis. Fizjogr." 1876), Wykaz pająków z Tatr, Babiej góry i
Karpat szlązkich z uwzględnieniem pionowego rozsiedlenia pająków żyjących w
Galicyi zachodniej (tamże 1881), Opisy nowych gatunków pająków z Tatr,
Babiej góry i Karpat szlązkich ("Pam. AU Wydz. Mat.-Przyr." 1883 i odb. w
1882), Spinnen aus der Tatra und den westlichen Beskiden (Krakau 1882),
Conspectus Attoidarum Galiciae ("Rozpr. i Spraw. Wydz. Mat.-Przyr. AU"
1884), Species Oribatinarum (Oudms.) (Damaeinarum Michael) in Galicia
collectae ("Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. AU" 1902), Fragmenta
arachnologica ("Bull. Int. Acad. Sc. Cracovie Cl. Math." 1904, 1909 nr 7 i
8, 1914).
Wielką monografię o pająkach Węgier (łącznie z Tatrami i z licznymi notatkami
o faunie ziem pol.), opracował na zamówienie Węg. Akad. Nauk i przez nią została
wydana pt. Araneae Hungariae (Bp., I, II 1-2, 1891, 1894, 1897). Wprawdzie wydawca bez wiedzy
K. umieścił przy tytule nazwisko Kornela Chyzera
jako współautora dzieła, i to na pierwszym miejscu, ale Chyzer napisał jedynie
przedmowę, a rzeczywistym autorem całej pracy jest sam K. Monografię tę,
autorstwa więc wyłącznie K., uznano w świecie nauki za jedno z najznakomitszych
dzieł opisowych literatury zool. XIX w. i za fundament do dalszych badań nad
pająkami całej Europy.
Ponadto na podstawie nadsyłanych mu zbiorów ogłosił K. liczne prace o
pająkach innych krajów Europy (m.in. z jaskiń bałkańskich), Afryki, Azji i
Oceanii. Stał się jednym z czołowych arachnologów świata.
K. posiadał też dużą wiedzę botaniczną. Odkrył w Rohackiej Dolinie nową dla
Tatr roślinę, lnicę alpejską (Linaria alpina ). Wzmianka o tym i o
innych tatrz. odkryciach florystycznych K. znajdują się w dziele Bolesława Kotuli
O
rozmieszczeniu roślin naczyniowych w Tatrach (Kr.1889-90). Wobec choroby
Kotuli druga część jego wielkiego dzieła została na podstawie jego notatek
ostatecznie opracowana przez Kulczyńskiego i tylko dzięki niemu mogło ono być
dokończone i opublikowane. W Tatrach zbierał K. dla różnych pol. badaczy także i
grzyby, znajdując nowe dla Tatr i rzadkie gatunki.
Był też K. przez wiele lat. b. aktywny w dziedzinie organizacji nauki. Od
1877 był członkiem, a w 1880-1919 sekretarzem Komisji Fizjogr. AU, w 1913-19
sekretarzem Wydziału III AU itd., od 1909 wykładał na UJ, równocześnie aż do
1912 ucząc w krak. szkołach średnich.
Ogłosił wspomnienia o kilku naukowcach działających także w Tatrach, np.:
Maksymilian Nowicki ("Prz. Pol." 1890-91), Bolesław Kotula
("Spraw. Komis. Fizjogr." 1899), Maryan Łomnicki (tamże 1917).
Z Tatrami był szczególnie związany nie tylko swymi nauk.
badaniami. Od 1875 bywał w Zakopanem i
Tatrach corocznie aż do 1914. Chodził dużo po całych Tatrach, m.in. z botanikiem
B. Kotulą, a potem ze swymi dziećmi, często z przew. Szymonem Tatarem młodszym. Tatry znał jak mało
kto w owym czasie i był jednym z czołowych taterników końca XIX w. W 1893
dokonał I wejścia od pn. na Kozi Wierch
żlebem, nazwanym potem Żlebem Kulczyńskiego
.
W 1902 był jednym z inicjatorów założenia Sekcji Tur. TT , pierwszej pol.
organizacji tatern., która formalnie powstała w 1903, ale członkiem jej nie był
(członkiem od 1907 i potem działaczem STTT był jego syn, też Władysław).
Jednakże jako działacz TT Kulczyński współpracował z STTT, np. w sprawach
przewodnictwa tatrz.
K. był członkiem TT od początku jego istnienia (od 1874)
i przez wiele lat brał żywy udział w jego pracach. W 1905-19 był członkiem
zarządu gł. TT (w 1912-19 wiceprezesem), członkiem licznych jego komisji, np. w
1906-17 przewodniczącym komisji do robót w Tatrach i przewodnickiej. Jemu
zawdzięcza TT gruntowne uporządkowanie schronisk tatrz., budowę nowego
schroniska przy Morskim Oku i
przebudowę schroniska w Roztoce
, uporządkowanie, konserwację i znakowanie
szlaków tur., opiekę nad przewodnictwem tatrz.
Współpracował przy redagowaniu "Pamiętnika TT ", starał się, aby TT popierało
subwencjami badania nauk. w Tatrach, popierał założenie alpinarium w Zakopanem i
tworzenie tamże stacji meteor., ogłaszał sprawozdania dotyczące działalności TT
w Tatrach (w "Pam. TT"). W 1919 został członkiem hon. TT.
Od 1912 był też członkiem Sekcji Przyr. TT i Sekcji Ochrony Tatr TT . W 1910 był członkiem
doraźnej komisji, która prowadziła dochodzenia w sprawie wypraw ratunkowych po
Stanisława Szulakiewicza i Klimka Bachledę
.
Za życia K. i później naukowcy pol. i zagr. uczcili jego zasługi nazwami
wielu nowych rodzajów, gatunków i odmian roślin i zwierząt, np.
Kulczynskiellum, Sphaeronaemella kulczyńskiana (grzyb), Saloca
kulczynskii (pająk). O trwałej wartości dorobku nauk. Kulczyńskiego świadczy
też fakt, że zbiór jego prac o pająkach wydano ponownie w Holandii po ang. w 3
tomach pt. Collected Papers on Spiders (The Hague 1975-76).
Troje dzieci K. związało również swą działalność z
Tatrami: » Władysław Kulczyński jun.,
lekarz i taternik; » Stanisław Kulczyński ,
botanik, badacz flory Tatr i Pienin, działacz polit.; » Wanda Kulczyńska
, zasłużona w dziedzinie
ochrony przyrody, m.in. Tatr.
