E-mail Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Tatry
Aktualności
 ABC turysty
   Przygotowanie
   Ekwipunek
   Informacje TOPR i TPN
   Oznaczenia szlaków
   Przewodnicy
   Przejścia graniczne
    Bezpieczeństwo
      Gdy spotkasz misia...
      Lawiny
      Ku przestrodze...
      Bezpieczeństwo, porady
   Zwierzę na szlaku
   Schroniska
 O Tatrach
   TPN i TANAP
   Klimat
   Geologia
    Zwierzęta
      Gatunki
   Rośliny
    Tatry w liczbach
    Historia
 Encyklopedia Tatr
   Alfabetycznie
   Tematycznie
   Multimedia
 Wycieczki
   Zaplanuj wycieczkę
   Miejsce startu
   Miejsce docelowe
   Skala trudności
   Wszystkie
 Jaskinie tatrzańskie
    SKTJ PTTK
      Aktualności
      Działalność
      Kurs
      Wspomnienia
      Polecane strony
      Galeria
      Kontakt
   Powstanie jaskiń
   Krążenie wody w skałach
   Nacieki
   Morfologiczne typy
   Klimat jaskiń
   Powstanie jaskiń tatrz.
Zagadki tatrzańskie
 Aktywny wypoczynek
   Taternictwo
   Speleologia
   Paralotnie
   Ski-alpinizm
   Narciarstwo
   Na rowerze
   Turystyka jaskiniowa
   Trasy biegowe
   Turystyka piesza
   Sporty wodne
Galeria
Warunki w Tatrach
Forum dyskusyjne
Zakopane, Tatry, Podhale
E-mail
Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Zakopane


zapamiętaj numer alarmowy w górach!!!
0 601 100 300
 nawigacja:  Z-ne.pl » Portal Zakopiański

w nazwach
w nazwach i opisach
wszędzie
alfabetycznie:    A  B  C  Ć  D  E  F  G  H  I  J  K  L  Ł  M  N  O  P  R  S  Ś  T  U  W  Z  Ź  Ż  

 

Goszczyński Seweryn

 
  Kategoria: 
Ludzie 

  opis  
  forum (0)  

Goszczyński Seweryn (4 XI 1801 Ilińce k. Humania, Ukraina - 25 II 1876 Lwów). Poeta romantyczny, powieściopisarz, publicysta, działacz polit. i spiskowiec, "ojciec etnografii Podhala".

Po upadku Powstania Listopadowego (w którym brał czynny udział) spędził lata 1831-38 w Galicji prowadząc ożywioną działalność spiskową i propagując hasła demokratyczne. W 1832 był na Podhalu i w Tatrach. Ścigany przez policję austr., wyjechał nielegalnie w 1838 do Francji. W 1872 wrócił, już legalnie, do Galicji i osiadł we Lwowie. W 1872 i 1873 odwiedził znów Podhale i Tatry.

G. w 1832 przybył na Podhale od strony Pienin i zamieszkał w Łopusznej u Leona Tetmajera. Robił wtedy wycieczki w bliższe okolice (stoki Gorców i Podhale), a następnie udał się kilka razy w Tatry (za pierwszym razem ze swymi przyjaciółmi Bohdanem Zaleskim i Stanisławem Worcellem): do Kościeliskiej Doliny (z wejściem na Pyszniańską Przełęcz i zwiedzeniem Pisanej Jaskini), do Pięciu Stawów Polskich i Morskiego Oka, na Kalatówki i grzbiet Kopy Magury oraz na Spisz do Kiezmarku i Drużbak.

Jego osiągnięcia tur. (poza zwiedzeniem trudniej dostępnej Pisanej Jaskini) były więc skromne i nie dociągały do poziomu jego poprzedników (np. Staszica), mimo to Goszczyńskiego nazwano "pierwszym, istotnym taternikiem" (Stefan Komornicki ), a to ze względu na bezinteresowne (nawet nie naukowe) pobudki, które ciągnęły go w góry.

W sierpniu i wrześniu 1872 przebywał w Ludźmierzu u Adolfa Tetmajera; wtedy zrobił parodniową wycieczkę do Zakopanego i odwiedzał Leonową Tetmajerową w Łopusznej. W 1873 znowu był w Ludźmierzu, a od 15 VII do 22 IX przebywał w Zakopanem, mieszkając u przew. Macieja Sieczki  i robiąc krótkie wycieczki do pobliskich dolin tatrz., m.in. z Pawlikowskimi, Tetmajerami i Adamem Asnykiem . W Strążyskiej Dolinie  uratował młodego Kazimierza Tetmajera  od wypadku. W Zakopanem widywał się także z drem Tytusem Chałubińskim , a z Maciejem Sieczką (zob.) prowadził ciekawe rozmowy o górach. Jednakże w dziejach poznania Tatr najistotniejszą rolę odegrał G. swą twórczością pisarską.

Z pobytem G. na Podhalu i w Tatrach w 1832 związany jest przede wszystkim jego Dziennik podróży do Tatrów (Petersburg 1853). Dzieło to stanowi jedno z podstawowych źródeł poznania dawnej góralszczyzny podh. i zyskało autorowi przydomek "ojca etnografii Podhala" (Słapa). Dzieło to odegrało dużą rolę w spopularyzowaniu Tatr i Podhala w społeczeństwie polskim. W całości wyszło wprawdzie dopiero w 1853, jednakże jego fragmenty były drukowane w czasopismach począwszy od 1834, a po pierwszym pełnym wydaniu było kilka jego wznowień, przy czym fragmenty również nadal ukazywały się w druku, m.in. w czytankach szkolnych.

Ślady wpływów tego dzieła na późniejszych pisarzy zajmujących się Podhalem i Tatrami są b. liczne. Toteż (jak pisze Stanisław Sierotwiński ): "Dziennik podróży do Tatrów jest dziełem wyjątkowym, i w twórczości Goszczyńskiego, i w naszej literaturze, przez swą formę, tematykę i wpływ, jaki wywarło, przez drogi, jakie otwarło na przyszłość. Jest dokumentem momentu zwrotnego, od którego rozpoczął się rozkwit literatury tatrzańskiej i szczególna rola Tatr w kulturze polskiej."

Trzeba jednak zaznaczyć, że duża część wiedzy G. o góralach podh. pochodzi z rękopisu i wiadomości ustnych osiadłego na Podhalu » Ludwika Kamieńskiego . G. sam o tym wspomina w swym Dzienniku podróży do Tatrów, nie podając jednak nazwiska swego informatora.

Drugim ważnym dziełem G. jest poemat Sobótka ("Ziewonia" 1834 i nast. wydania), będący częścią wstępną planowanego, ale - oprócz drobnych fragmentów - nigdy nie napisanego poematu Kościelisko. Podobnie jak Dziennik... również i Sobótka jest jednym z pierwszych wybitnych dzieł tatrz., zwł. w pol. literaturze artyst., ponieważ (cytując Zdzisława Piaseckiego) "odznacza się i realizmem kolorytu lokalnego, i przynosi opisy autentycznych krajobrazów górskich, i prezentuje rzeczywisty, a przynajmniej dalece do rzeczywistego zbliżony, lud podhalański; a więc zawiera w sobie już te wszystkie znamiona, którymi nie mogły się poszczycić wcześniejsze, nieliczne zresztą, utwory poetyckie związane z górami i góralszczyzną polską".

Z tego samego okresu pochodzą też inne utwory G. o tematyce podh. i tatrz. Z 1833 pochodzi niedokończony poemat Proroctwa ks. Marka, wydany po raz pierwszy dopiero przez Zygmunta Wasilewskiego w książce Z życia poety romantycznego: Seweryn Goszczyński w Galicji (Lw. 1910); jedna część tego poematu ma tytuł Łomnica, gdyż rozgrywa się na wierzchołku tego szczytu tatrz. Łomnica zjawia się również w wierszu G. z 1839: Zmartwychwstanie ("Krzyż i Miecz" 1850).

Biesiada Juhasów ("Dz. Dom." 1842, nr 8) to fragment powieści G. pt. Straszny strzelec ("Noworocznik Demokr.", Paryż 1842 i wydanie osobne: Wr. 1852). Druga jego powieść, z akcją w Kościeliskiej Dolinie , to Oda. Powieść z czasów Bolesława Chrobrego ("Dz. Dom." 1843, nry 1-5, potem przedruki i wydania osobne). Ogólne rozważania przynosi anonimowo wydana rozprawa G.: Wyjątki z rzeczy o Góralach Tatrańskich ("Rok 1844", Poz. 1844). W tomie Poezye liryczne i powieści wierszem (Wr. 1852) G. ogłosił swój wiersz o tematyce tatrz.: Skarb ducha. Niebylica. Najbardziej kompletne Dzieła zbiorowe G. wydał Z. Wasilewski (Lw. 1911, t. 1-4). Pośmiertnie z rękopisów G. wydano ponadto dwie pozycje z ważnymi fragmentami o tematyce podh. i tatrz.: Podróż mojego życia; Urywki wspomnień i zapiski do pamiętnika; 1801-1842 (Wilno 1924), Listy Seweryna Goszczyńskiego (1823-1875) (Kr. 1937); obie te pozycje opracował Stanisław Pigoń . Wreszcie wydano też (w opracowaniu Zbigniewa Sudolskiego) Goszczyńskiego Dziennik Sprawy Bożej (Wa. 1984, t. 1-2), dotyczący lat 1841-75, m.in. o pobycie G. na Podhalu i w Tatrach w 1872 i 1873.G. w 1874 został jednym z pierwszych członków hon. nowo powstałego Tow. Tatrz. Uczczono go też w Tatrach najpierw nazwą Altana Goszczyńskiego (w 1875), ale nazwa ta zanikła, gdy ową altanę rozebrano. W 1880-1900 niektórzy piszący o Tatrach propagowali nazwę Zdrój Goszczyńskiego, zamiast starszej nazwy lud., Lodowe Źródło, ale nawet propagatorzy takiej zmiany słusznie wrócili potem do pierwotnej nazwy ludowej. Utrzymała się zaś zaproponowana w 1923 nazwa Komora Goszczyńskiego dla gł. komory skalnej w Pisanej Jaskini. Upamiętnia poetę również ulica Seweryna Goszczyńskiego, znajdująca się w różnych miastach Polski, od Zakopanego po Wrocław, Szczecin i Gdańsk. Pomnik Goszczyńskiego postawiono na jego grobie, na Cment. Łyczakowskim we Lwowie w 1882.



Literatura:
Stanisław Sierotwiński: Wstęp. W krytycznym wydaniu Dziennika podróży do Tatrów, Wr. 1958. - "PSB" 8, 1959-60 (tenże). - Juliusz Zborowski: Z badań nad etnograficzną wartością utworów Seweryna Goszczyńskiego. "Etnogr. Pol." 1961. - "BLP" 7, 1968. - Zdzisław Piasecki: Poemat góralski Seweryna Goszczyńskiego. "Zeszyty Nauk. Wyższej Szkoły Pedag. w Opolu", Hist. Lit. X, 1972. - Maria Rosnowska: Goszczyński, opowieść biograficzna. Wa. 1977. - "LP-PE" 1986 (Maria Grabowska).



KSIĘGARNIA GÓRSKA
ul. Zaruskiego 5
34-500 ZAKOPANE
tel. (018) 20 124 81
Pełny tekst w Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej. Kliknij tutaj

   Udostępnij




Jeżeli znalazłeś/aś błąd, nieaktualną informację lub posiadasz materiały (teksty, zdjęcia, nagrania...), które mogą rozszerzyć zawartość tej strony i możesz je udostępnić - KLIKNIJ TU »»

ZAKOPIAŃSKI PORTAL INTERNETOWY Copyright © MATinternet s.c. - ZAKOPANE 1999-2024