Gąsienica-Wawrytko Jakub (starszy), też Krzeptowski
(5 VII 1862 Zakopane - 10 XI 1950
tamże). Wybitny zakop. przewodnik i ratownik tatrz., z zawodu rolnik, robotnik
leśny i kamieniarz.
Przewodnikiem tatrz. klasy III został przed 1901, kl. II w 1902, kl. I w
1906. Uprawiał przewodnictwo do I wojny świat., również i w zimie, co w owych
czasach nie było częste. Był znakomitym przewodnikiem i doskonałym wspinaczem.
Przeszedł pierwszy kurs narc. dla przewodników tatrz., zorganizowany w 1911 w
Zakopanem.
Uczestniczył w wielu wyprawach odkrywczych, np. od Koziej Przełęczy przez Kozie Czuby na Kozi Wierch trasą dopiero później
zbudowanej Orlej Perci (w 1904 z ks.
Walentym Gadowskim i Klimkiem Bachledą ), z Mięguszowieckiego Kotła
na Mięguszowiecki Szczyt górną
częścią jego pn. ściany (w 1907 ze Stanisławem
Krygowskim ), a także dokonał pierwszych wejść zim., m.in. na Kozi Wierch od pn. przez Żleb Kulczyńskiego i na Rysy od Morskiego Oka
(oba w 1910 z ks. W.
Gadowskim), w okresie kiedy taternictwo zim. było uprawiane dopiero przez
nielicznych taterników.
Dla zwykłych turystów udostępnił w 1903-06 niektóre
trudne odcinki Orlej Perci przez wykucie stopni w skałach oraz założenie klamer,
drabinek żelaznych i lin drucianych, a także przez wyznakowanie Orlej Perci i
jej dostępów, np. z Koziej Dolinki na
Kozią Przełęcz .Jedna z ostatnich tatrz.
wypraw Kuby Wawrytki była związana ze Stefanem
Żeromskim . Wyjeżdżając w sierpniu 1914 z powodu wybuchu wojny z Wyżnich Hag
(wówczas na Węgrzech), pozostawił tam Żeromski
ukończony rękopis swej powieści Zamieć, gdyż jako obywatel ros. obawiał
się trudności na granicy austriackiej. Rękopis ten potem przyniósł mu do
Zakopanego zaprzyjaźniony z nim Wawrytko, przechodząc w zimie przez Tatry na
nartach tam i z powrotem.
Najbardziej odznaczył się Wawrytko jako ratownik tatrz.
Już w lutym 1909 brał udział w wyprawie ratunk. po Mieczysława Karłowicza , zasypanego lawiną
śnieżną pod Małym Kościelcem . Gdy na
jesieni tegoż roku Mariusz Zaruski zorganizował Tatrz. Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe ,
Wawrytko stał się jednym z jego pierwszych członków i potem najbardziej
aktywnych ratowników aż do 1919, uczestnicząc w licznych, nieraz słynnych i
trudnych wyprawach ratunk. jak po Ferdynanda
Goetla na pn. ścianę Wielkiej
Buczynowej Turni , po Stanisława Szulakiewicza na pn. ścianę Małego Jaworowego Szczytu , po Klimka Bachledę
tamże.
Po 1919 z powodu choroby nóg zaprzestał wszelkiej działalności górskiej. W
ostatnich latach swego życia już tylko przez okienko swej izby spoglądał na
Tatry.
Był pierwszym przewodnikiem tatrz., który za ofiarną
działalność ratowniczą został odznaczony: w 1925 otrzymał franc. medal dla
ratowników górskich. W 1934 mianowano go członkiem hon. TOPR, a w 1948 czł. hon.
Klubu Wysokogórskiego
. W
1948 otrzymał też odznakę hon. PTT. Jest uwieczniony m.in. w lit. twórczości W.
Gadowskiego i M. Zaruskiego oraz w nowszym piśmiennictwie o tatrz.
przewodnictwie i ratownictwie.
