E-mail Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Tatry
Aktualności
 ABC turysty
   Przygotowanie
   Ekwipunek
   Informacje TOPR i TPN
   Oznaczenia szlaków
   Przewodnicy
   Przejścia graniczne
    Bezpieczeństwo
      Gdy spotkasz misia...
      Lawiny
      Ku przestrodze...
      Bezpieczeństwo, porady
   Zwierzę na szlaku
   Schroniska
 O Tatrach
   TPN i TANAP
   Klimat
   Geologia
    Zwierzęta
      Gatunki
   Rośliny
    Tatry w liczbach
    Historia
 Encyklopedia Tatr
   Alfabetycznie
   Tematycznie
   Multimedia
 Wycieczki
   Zaplanuj wycieczkę
   Miejsce startu
   Miejsce docelowe
   Skala trudności
   Wszystkie
 Jaskinie tatrzańskie
    SKTJ PTTK
      Aktualności
      Działalność
      Kurs
      Wspomnienia
      Polecane strony
      Galeria
      Kontakt
   Powstanie jaskiń
   Krążenie wody w skałach
   Nacieki
   Morfologiczne typy
   Klimat jaskiń
   Powstanie jaskiń tatrz.
Zagadki tatrzańskie
 Aktywny wypoczynek
   Taternictwo
   Speleologia
   Paralotnie
   Ski-alpinizm
   Narciarstwo
   Na rowerze
   Turystyka jaskiniowa
   Trasy biegowe
   Turystyka piesza
   Sporty wodne
Galeria
Warunki w Tatrach
Forum dyskusyjne
Zakopane, Tatry, Podhale
E-mail
Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Zakopane


zapamiętaj numer alarmowy w górach!!!
0 601 100 300
 nawigacja:  Z-ne.pl » Portal Zakopiański

w nazwach
w nazwach i opisach
wszędzie
alfabetycznie:    A  B  C  Ć  D  E  F  G  H  I  J  K  L  Ł  M  N  O  P  R  S  Ś  T  U  W  Z  Ź  Ż  

 

narciarstwo

 
  Kategoria: 
Terminologia 

  opis  
  forum (0)  

Rysunki naskalne, świadczące o istnieniu i użytkowaniu nart w Skandynawii i Syberii, pochodzą sprzed kilku tysięcy lat. W pol. literaturze pierwsze wiadomości o nartach (używanych wtedy w Rosji) pojawiły się w XVII w. i zdaje się, że w owych czasach narty były też stosowane na ziemiach pol., ale potem wyszły z użycia i zapomniano o nich.

Współczesne narciarstwo na ziemiach pol., czes. i słow. (także w Tatrach i na Podtatrzu) zaczęło się rozwijać dopiero pod koniec XIX w., wywodząc się gł. z narciarstwa norw. i alpejskiego. Wprawdzie już od 1835 artykuły o n. ukazywały się w pol. czasopismach (np. "Muzeum Domowe" 1835, "Magazyn Powsz." 1837, "Wędrowiec" 1879 i 1888) i we wspomnieniach Polaków z Syberii, ale wszystko to były tylko relacje o n. za granicą (w krajach skand. i Syberii).

Dopiero w 1892 pojawiły się pierwsze artykuły propagujące użycie nart w Polsce, m.in. Leopolda Świerza Wycieczka do Morskiego Oka zimową porą ("Pam. TT" 13, 1892) i częściowy przedruk pt. O narciarstwie ("Kur. Zakop." 1892, nr 7); Świerz zachęcał do używania nart w Zakopanem, ale sam tego nie czynił.

Tymczasem narty dotarły do Tatr już wcześniej. Dr Károly Cornidesz, lekarz z Wielkiej k. Popradu, ok. 1865 przywiózł parę nart z Norwegii do Starego Smokowca; zdaje się jednak, że na tych nartach nikt wówczas nie jeździł (ozdabiały one gabinet owego lekarza). Na Spiszu poza Tatrami już w 1876 jeździł na nartach (przywiezionych z zagranicy) Kamillo Lersch, a od 1891 również i in. W 1886 przyjechał w Tatry arcyksiąże Józef ze szwajc. nartami.

Natomiast zupełnie błędna jest wiadomość, jakoby dr Miklós Szontagh używał nart na niektórych swych zim. wycieczkach tatrz. w 1873-95, gdyż były to karple, a nie narty.

Pierwszymi narciarzami w Tatrach Pol. byli Władysław Kleczyński junior i Marcin Kozłecki, którzy w kwietniu 1891 dotarli na nartach do Czarnego Stawu Gąsienicowego.

Następnym narciarzem w Tatrach był Stanisław Barabasz, który przywiózł narty do Zakopanego w 1894 i zaczął propagować jazdę na nich. W 1894 dotarł Barabasz z Janem Fischerem na nartach również do Czarnego Stawu Gąsienicowego. Za sprawą Barabasza od 1894, a zwł. od 1901, gdy przeniósł się na stałe do Zakopanego, zaczęto uprawiać n. pod Tatrami, w same jednak góry początkowo mało chodzono.

W 1895 leśnik Karl Kummer sen., zarządca dóbr tatrz. Máriássyego, jeździł sam na nartach i zaopatrzył w nie gajowych, którzy docierali na nartach do miejsc dokarmiania zwierzyny.

Pierwszy kurs narc. na Podtatrzu był zorganizowany w lutym 1899 dla wojskowych; baza była w Szczyrbie, a ćwiczono m.in. koło Szczyrbskiego Jeziora. Na zakończenie tego kursu odbyły się pierwsze na terenie Podtatrza zawody narc.: bieg ze Szczyrby do Wielkiego Sławkowa.

W grudniu 1901 taterniczka węg. Teréz Egenhoffer doszła na nartach pod ścianę stawiarską Pięciu Stawów Spiskich, a od 1902 nart w Tatrach używali Michael Guhr i Károly Jordán.Dnia 13 I 1903 Karol Englisch i Károly Jordán osiągnęli na nartach wierzchołek Krzyżnego Liptowskiego, co było w Tatrach pierwszym narc. wejściem szczytowym; ich przewodnicy idąc bez nart nie doszli do wierzchołka. Dwa dni później Englisch i Jordán wraz z dwoma przewodnikami weszli na Krywań, ale wszyscy bez nart. Wkrótce potem, 16 III 1903, z Kondratowej Doliny na Przełęcz pod Kondracką Kopą weszli na nartach Stanisław Barabasz, Jan Fischer i dr Z. Kuliński.

W 1905 Stanisław Barabasz wszedł z towarzyszami na nartach na Kondracką Kopę i Małołączniak, co tej samej zimy powtórzył Stanisław Bizański z towarzyszami. Również w 1905, w czasie styczniowej wyprawy na Gierlach, Janusz Chmielowski i Károly Jordán zastosowali narty, ale tylko na podejściu do Śląskiego Domu (ich przewodnicy szli bez nart). W zimie 1904 -05 sprowadzono do Starego Smokowca pierwszego instruktora narc., Norwega H. Hansena, który wszedł wtedy na Sławkowski Szczyt, prawdopodobnie na nartach.Po wyżej wspom. dorywczych wycieczkach narc., turystyka narc. w Tatrach dalszy swój rozwój zawdzięcza taternikom, którzy zaczęli chodzić w góry zasadniczo bez zawodowych przewodników.

W 1906 zaczął na wyprawach tatrz. używać nart Mariusz Zaruski. Już w 1906 przeszedł z towarzyszami na nartach przez Tatry (przez Tomanową Przełęcz) i wszedł na Osobitą. Przełomowe jednak znaczenie posiada jego kwietniowa wyprawa narc. w 1907 przez Zawrat i na Kozi Wierch (z Józefem Borkowskim).Po pd. stronie Tatr w styczniu 1906 Alfred Martin z towarzyszami posługiwał się nartami w czasie wejść zim. na Furkot, Szczyrbski Szczyt i Koprowy Wierch. Również w styczniu 1906 leśnik Peter Havas także używał nart przy swych wejściach na Ostrą, Krótką i Furkotne Siodełko.

Pierwsze pol. organizacje narc. powstały poza Tatrami i Podtatrzem, ale wśród ich założycieli i działaczy byli taternicy. Pierwszą organizacją była » Sekcja Narciarska Oddziału TT "Beskid" w Nowym Sączu, założona w 1906 przez taterników Romana Gdesza i Ignacego Króla (początkowo jako Oddział Narciarski Towarzystwa Turystycznego "Beskid"); sekcję tę prowadził do 1911 Gdesz, potem Wojciech Janczy, a jej członkowie w 1911 brali udział w zawodach narc. w Zakopanem.W 1906 powstała też organizacja na wpół narciarska: Wolaniecki Klub Narciarsko-Tenisowy w Borysławiu (działacze: taternik Tadeusz Smoluchowski i Stanisław Szczepanowski jun.); klub ten przekształcił się potem (w 1907) w krótkotrwałe koło Karpackiego Tow. Narciarzy.

Ważniejsze i trwalsze pol. organizacje narc. powstały w 1907. W styczniu 1907 mieszkający we Lwowie polscy taternicy utworzyli tam » Karpackie Towarzystwo Narciarzy. Następnie już w lutym 1907 w Zakopanem powstała » Sekcja Narciarska Tow. Tatrz. (początkowo pod nazwą Zakopiańskie Towarzystwo Łyżwistów), założona przez Stanisława Barabasza, Mieczysława Karłowicza i Mariusza Zaruskiego; była to więc (nie licząc klubu borysławskiego) trzecia z kolei pol. organizacja narciarska. W styczniu 1909 założono koło krak. Karp. Tow. Narciarzy, które przekształciło się w 1910 w samodzielne »Tatrzańskie Towarzystwo Narciarzy. W 1909 powstała » Sekcja Narciarska AZS w Krakowie.

Pierwszą organizację narc. po pd. stronie Tatr założono w 1908; był to Węg. Klub Narciarski (Magyar Sí Klub) z siedzibą w Budapeszcie, ale działający też w Tatrach. Bliżej Tatr w grudniu 1913 powstała Sekcja Narciarska (Skisektion lub Skigruppe, Síosztály) Węg. Towarzystwa Karp., z siedzibą w Nowej Wsi Spiskiej; dotrwała ona do 1917, a jej gł. działaczami byli Viktor (Győző) Bruckner, Ludwig (Lajos) Rokfalusy i Aladár Marcsek jun. W Czechach już od 1887 powstawały organizacje narc. (a zawody narc. urządzano od 1892), ale ówczesne narciarstwo czes. nie miało żadnych związków z Tatrami.Pierwszy kurs narc. w Zakopanem odbył się w 1907; prowadził go Mariusz Zaruski. Od 1907 turystyka narc. i w ogóle n. na Podtatrzu i w Tatrach rozwija się już bez przerw. Po pol. stronie prócz pionierskiej działalności Barabasza było to zasługą głównie Zaruskiego, który propagował n. czynem, słowem i pismem. Poza Zaruskim wśród pol. turystów narc. na terenie Tatr przed I wojną świat. zaznaczyli się wybitniejszą działalnością Józef Lesiecki, Feliks Antoniak, Stanisław Zdyb, Mieczysław Karłowicz, Roman Kordys, Henryk Bednarski, Józef Borkowski, Józef Grabowski, Mieczysław Świerz i in., a po pd. stronie Tatr Michael Guhr, Julius Andreas Hefty, Alfred Grosz i wielu in.Z przewodników pierwszy zrobił sobie narty i chodził na nich w Tatry Klemens Bachleda. Następnym przewodnikiem, który chodził na dłuższe wycieczki narc. w Tatry był Stanisław Gąsienica-Byrcyn, potem Jędrzej Marusarz-Jarząbek i in.

Pierwszy kurs narc. dla przewodników tatrz., prowadzony przez Zaruskiego, urządzono w 1911.Do I wojny świat. zwiedzono na nartach prawie wszystkie szczyty tatrz., które do tego się nadawały przy ówczesnym stanie sprzętu i techniki narciarskiej. Najwyższy z tych szczytów był Krywań (Józef Borkowski i przew. Stanisław Gąsienica-Byrcyn w 1911), a najtrudniejszy dla narciarzy: Kościelec (M. Zaruski i S. Zdyb w 1911). Pierwsze schronisko do użytku narciarzy zaopatrzono na zimę w 1908, na Gąsienicowej Hali, a w 1909 na Pysznej Hali.Pierwszy pol. podręcznik jazdy na nartach wydał Józef Schnaider pt. Na nartach skandynawskich (Kr. 1898), ale autor ten uprawiał wtedy n. tylko w Karpatach Wsch. Pierwsze podręczniki narc. oparte na praktyce autorów w Tatrach, to Henryka Bobkowskiego i M. Zaruskiego Podręcznik narciarstwa według zasad alpejskiej szkoły jazdy na nartach (Kr. 1908), Romana Kordysa Narty i ich użycie (Lw. 1908) oraz Jenő Serényiego A sísport gyakorlati kézikönyve (Bp. 1912, 1918, 1930). W 1912-14 wydano pierwsze przewodniki narc. po Tatrach: J.A. Heftyego Skiführer durch die Bélaer Kalkalpen (Kés. 1912), M. Zaruskiego Przewodnik po terenach narciarskich Zakopanego i Tatr Polskich (Za. 1913), J.A. Heftyego Skiführer für den Csorbersee (Kés.1914).Pierwsze tatrz. zawody narc. urządzono w 1910, w Tatrach Polskich. Początkowo gł. konkurencją w zawodach był bieg zjazdowy, np. z Goryczkowej Przełęczy nad Zakosy lub z Wrótek na Kalatówki, ale już w tymże 1910 odbyły się pierwsze w Tatrach zawody w skokach (na Kalatówkach).

Po pd. stronie Tatr pierwsze zawody narc. zorganizował M. Guhr w lutym 1911 (zjazd od Śląskiego Domu do Tatrz. Polanki). Pierwszą skocznię narc. w Tatrach zbudowano w 1910 na Kalatówkach, a drugą w 1912 nad Tatrz. Polanką.N. w Tatrach i na Podtatrzu rozwijało się do I wojny świat. głównie jako turystyka narc., chociaż pod koniec tego okresu urządzano już coraz więcej zawodów, a w samym Zakopanem i na Kalatówkach istniało też n. boiskowe (na pólkach ćwiczebnych).Pierwszy i jedyny w tym okresie wypadek śmiertelny narciarza zdarzył się w 1909, gdy Mieczysław Karłowicz zginął w lawinie pod Małym Kościelcem. Był to w ogóle pierwszy zim. wypadek tur. czy tatern. w Tatrach.Barabasz pierwsze swoje narty zrobił sposobem domowym. Inni sprowadzali narty z zagranicy (np. J. Fischer). Pierwsza wytwórnia nart na Podhalu powstała w styczniu 1901 w Czarnym Dunajcu, działała jednak krótko. W miejscowości tej utworzyło się wtedy kółko narciarzy (sędzia Zygmunt Kostkiewicz i in.); chcieli propagować n. wśród ludności góralskiej. Od 1901 produkowano też dorywczo narty w Szkole Przem. Drzewn. w Zakopanem (dyrektorem tej szkoły był Barabasz).Następnie w okresie międzywoj. produkowali narty w Zakopanem byli uczniowie owej szkoły: » Andrzej Góraś i » Stanisław Zdyb. Do Zakopanego sprowadzano też narty z Wiednia. Na Spiszu powstało kilka wytwórni nart.

W okresie międzywoj. nastąpił b. żywy rozwój n. zawodniczego po obu stronach Tatr. Zbudowano większe skocznie narc. (m.in. w Dolinie Jaworzynce, w Wielickiej Dolinie, nad Szczyrbskim Jeziorem i największą w Zakopanem na Krokwi), urządzano liczne zawody lokalne, krajowe i międzynar. (» FIS). N. przyczyniło się do rozwoju miejscowości podtatrz., zwł. Zakopanego. N. boiskowe zyskało tysiące nowych zwolenników. Rozwinęła się również liczbowo turystyka narc., chodzących na wycieczki dolinowe i szczytowe było coraz więcej. Coraz częściej robiono długie rajdy narc., wielodniowe (» Świerz Mieczysław) i jednodniowe (» Bednarski Henryk, Motyka Stanisław, Schiele Kazimierz), trzeba jednak pamiętać, że już przed I wojną świat. podobne rajdy robili Zaruski, Lesiecki i in. W ostatnich latach okresu międzywoj. w związku z budową kolei linowych (zwł. na Kasprowy Wierch) powstała nowa dla Tatr odmiana n. boiskowego: n. kolejkowe (w górę koleją linową lub wyciągiem, w dół specjalnymi trasami narc., doprowadzającymi z powrotem do dolnej stacji).

Po II wojnie świat. narciarstwo kolejkowe stało się dominującym po obu stronach Tatr i na Podtatrzu, zwł. po budowie dodatkowych wyciągów narc., stałych i przenośnych, a turystyka narc. mocno straciła na popularności. W ostatnich jednak latach - przy nadal dominującym n. kolejkowym - zaczęła się trochę rozwijać w Tatrach również i turystyka narc., m.in. w formie organizowanych imprez o charakterze wielodniowych rajdów.

N. tatrz. znalazło swe odbicie w wielu utworach literatury pięknej, w sztuce (malarstwo, grafika, rzeźba) i w filmie (zob. te hasła).

Zob. też: kijki narciarskie, łyże, nartostrada, narty, skocznie narciarskie, taternictwo narciarskie .



Literatura:
Lit. - Stanisław Barabasz: Wspomnienia narciarza. Za. 1914. - Stanisław Ziemba: Śladami dwóch desek. Zarys dziejów narciarstwa. Kr. 1955. - Narciarstwo. Zarys encyklopedyczny. Wa. 1957, red. Grzegorz Młodzikowski i Jan Andrzej Ziemilski.



KSIĘGARNIA GÓRSKA
ul. Zaruskiego 5
34-500 ZAKOPANE
tel. (018) 20 124 81
Pełny tekst w Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej. Kliknij tutaj

   Udostępnij




Jeżeli znalazłeś/aś błąd, nieaktualną informację lub posiadasz materiały (teksty, zdjęcia, nagrania...), które mogą rozszerzyć zawartość tej strony i możesz je udostępnić - KLIKNIJ TU »»

ZAKOPIAŃSKI PORTAL INTERNETOWY Copyright © MATinternet s.c. - ZAKOPANE 1999-2024