Barabasz Stanisław (7 V 1857 Bochnia - 23 X 1949
Zakopane). Malarz, architekt,
pedagog, pionier narciarstwa pol., myśliwy. W młodych latach dwukrotnie więziony
przez władze austr. za rzekomy udział w tajnych organizacjach polit., za drugim
razem w 1879 w związku ze sprawą Ludwika Waryńskiego. Ukończył studia na wydz.
architektury na politechn. w Wiedniu, gdzie też kontynuował (w
Kunstgewerbeschule) swe studia artyst. rozpoczęte w Krakowie. W 1884-1901 uczył
rysunków w krak. szkołach zawodowych.
Od 1877 zachęcony lekturą przewodnika Walerego Eljasza,
prawie co roku jeździł do Zakopanego i chodził na wycieczki w Tatry. Był
jednym z pierwszych narciarzy pol., gdyż już w 1888 sporządził sobie narty w
celach myśliwskich. Do Zakopanego przywiózł narty jako jeden z pierwszych w
zimie 1894. Wtedy z Janem Fischerem urządził drugą w ogóle tur. wycieczkę narc.
w Tatry, do
Czarnego Stawu Gąsienicowego. W 1901 przeniósł się do Zakopanego, gdzie przez szereg lat
intensywnie uprawiał narciarstwo i zachęcił innych do jego uprawiania.
W 1903 wszedł z towarzyszami na nartach na Przełęcz pod Kondracką Kopą, a w
1905 na Kondracką Kopę i Małołączniak. W 1907 razem z Mieczysławem Karłowiczem i
Mariuszem Zaruskim założył » Zakop. Oddz. Narciarzy TT (przemianowany potem na
Sekcję Narc. TT) i był jego pierwszym przewodniczącym, a potem został jego czł.
hon. Oprócz artykułów na tematy narc. ogłosił Wspomnienia narciarza (Za.
1914), które stanowią ciekawą lekturę i podstawowe źródło do dziejów początków
narciarstwa w Tatrach.
Inną dziedziną zainteresowań B. było myślistwo, którego dotyczą jego
artykuły: Kłusownicy i zwierzyna w Tatrach ("Wierchy" 1, 1923 i "Łowiec"
1925), Niedźwiedź w Tatrach ("Łowiec" 1916 i "Wierchy" 7, 1929),
Polowanie na głuszce w Tatrach ("Kur. Lit.-Nauk." 1932,
nr 19) i in. Pozostawił też ciekawe wspomnienie o swej wycieczce z Krakowa w
Tatry w 1877:
Wyprawa do Tatr ("Ziemia" 1932, nr 3) i in. artykuły o różnej tematyce,
np. Dezerterzy w Tatrach ("Wierchy" 10, 1932), Szałasy pasterskie w
Tatrach ("Kur. Lit.-Nauk." 1936, nr 29), Władysław hr. Zamoyski
i spór o Morskie Oko ("Ziemia" 1937, nr 7-8).
W 1901 objął kierownictwo Szkoły Przem. Drzew. w
Zakopanem i pozostał na tym
stanowisku do chwili przejścia na emeryturę w 1922. Zasługi jego w rozwoju
szkoły były duże, gdyż zamiast tyrolszczyzny i stylizowanego naturalizmu
wprowadził podh. formy zdobnicze, oparte na lud. wzorach. Jego zainteresowanie
oryginalną sztuką lud. i zabytkami sztuki na Podhalu, Spiszu i Orawie
zaowocowało wspaniałą publikacją Sztuka ludowa na Podhalu (I-IV, Lw., Wa.
1928-32).
Własne prace malarskie wystawiał w 1883-1926 w Krakowie,
Warszawie i Zakopanem, m.in. pejzaże tatrz.: Jaworzynka,
Kosista, Czerwone Wierchy i in. Projektował meble w stylu zakop., wykonał
różne projekty artyst. dla katedry na Wawelu i dla kilku kościołów. Brał również
udział w pracy społ. w Zakopanem:
w Tow. Pomocy Nauk., w Tow. Muzeum Tatrz., w Tow. "Sztuka Podhalańska", "Sokół",
TOPR itd.
Jego braćmi byli » Leonard Barabasz, malarz, oraz »
Wiktor Barabasz, muzyk i działacz TT, a dziećmi » Lesław Barabasz
, chemik i Wanda Bratkowska, nauczycielka, która pracowała również w
Muzeum Tatrz. w
Zakopanem.
