Zwoliński Stefan

Zwoliński Stefan (19 VII 1900 Kraków - 29 IX 1982 Zakopane, poch. na starym cment.), syn Leonarda Z., księgarza zakopiańskiego. Jeden z czołowych speleologów tatrz., badacz dziejów dawnego górnictwa i hutnictwa w Tatrach, fotograf tatrz., działacz tur., w 1923 - 50 współwłaściciel księgarni w Zakopanem (z bratem Tadeuszem), w 1959-77 pracownik TPN (adiunkt do spraw propagandy i turystyki). Studiował mechanikę na Politechn. Warsz. (1920-23) i geologię na UJ (1924-25).

Od 1911 (początkowo ze starszym bratem Tadeuszem) uprawiał w Tatrach turystykę, narciarstwo i zwiedzał jaskinie, w 1916-23 uprawiał też taternictwo. Systematyczne badania jaskiń tatrz. prowadził od 1921, przez dłuższy czas wsp. z bratem odkrywając szereg nowych jaskiń, a w dawniej znanych ich nowe partie, np. w jaskiniach: Magurska, Bystra, Kalacka, Zimna, Lodowa, Mylna, Mroźna.

Od 1946 organizował zespołowe badania jaskiń tatrz. z ramienia PTT i warsz. Muzeum Ziemi. W 1951-57 był przewodniczącym Koła Jaskinioznawczego PTTK w Zakopanem, a w 1960-68 Komisji Speleologii ZG PTTK. Rozwój speleologii tatrz. w okresie międzywoj. i w pierwszym okresie po II wojnie świat., to przede wszystkim zasługa braci Zwolińskich, przy czym najdłużej na tym polu działał Stefan Z. i on to po II wojnie świat. stworzył silny zakop. ośrodek badań jaskiniowych.

O jaskiniach tatrz. i ich eksploracji napisał książkę W podziemiach tatrzańskich (Wa. 1961, wyd. 2: 1987), stanowiącą ważną pozycję w tatrz. literaturze speleol.; ponadto od 1929 liczne in. prace i artykuły, m.in. Z podziemi tatrzańskich: Grota Kasprowa Niżnia ("Wierchy" 7, 1929), Z podziemnego świata Tatr (tamże 11, 1933 i 12, 1934), Badania speleologiczne w Tatrach: Jaskinie Bystrej (tamże 19, 1949), Zagadnienia ochrony jaskiń tatrzańskich ("Chrońmy Przyr. Ojcz." 7, 1951, nr 1-2), Grota Lodowa w Tatrach ("Zabytki Przyrody Nieożywionej" 1, 1951), Jaskinie lodowe ("Wszechświat" 1953, nr 2-3), Tatrzański rejon jaskiniowy ("Światowit" 21, 1955), Młode przesunięcia tektoniczne w jaskiniach tatrzańskich ("Acta Geol. Pol." 9, 1959, wsp. ze Zbigniewem Wójcikiem), Historia badań Jaskini Zimnej ("Speleologia" 2, 1960, nr1), Snežna jama, najgloblja jama na Poljskem ("Naše Jame", Ljubljana, 3, 1961, wsp. z Marianem Puliną).

Zainteresowania Z. obejmowały również dzieje dawnego górnictwa i hutnictwa w Tatrach Polskich. Najpierw sam, a od 1956 z ramienia Zakładu Historii Nauki i Techniki PAN prowadził badania terenowe w tym zakresie, odkrył i opracował ślady tego górnictwa i hutnictwa, m.in. w Starych Kościeliskach, na Ornaku, na Kunsztach, na Bobrowcu.

Tych spraw dotyczy szereg jego publikacji, np. Kopalnia "Maturka" w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach ("Wiad. Muzeum Ziemi" 6, 1952), Badania zabytków dawnego górnictwa i hutnictwa w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach ("Wierchy" 27, 1958), Badania dawnych zabudowań hutniczych w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach ("Kwart. Hist. Nauki i Techniki" 3, 1958, nr 3), Badania nad historią górnictwa i hutnictwa w Tatrach Polskich ("Etn. Pol." 6, 1962), Mnichowe skarby ("Wierchy" 32, 1963), Kopalnia w Bobrowcu (tamże 34, 1965), Materiały archiwalne dotyczące górnictwa i hutnictwa po polskiej stronie Tatr ("Studia z Dziejów Górnictwa i Hutnictwa" 14, 1970).

Ogłosił też artykuły i prace z in. dziedzin, m.in. Osuwisko w Bańskiej na Podhalu ("Wierchy" 21, 1952), Opis lasów starostwa nowotarskiego z roku 1775 ("Past. Tatr Pol. i Podh." t. 4, 1962, wsp. z żoną Zofią). Razem z bratem jest autorem szeregu przewodników tatrz.

Był wybitnym fotografem tatrz.; początkowo publikował swe zdjęcia pod wspólną firmą z bratem.

Jako działacz tur. w czasie międzywoj. i po wojnie do 1950 był okresowo członkiem zarządu Oddziału Zakop. PTT, Sekcji Narc. PTT, Komisji Turystyki Górskiej PTT itd., następnie w 1958-65 prezesem Oddziału Zakop. PTTK. Jako ochotnik brał udział w wyprawach ratunk. w Tatrach od 1916 i pracował w zarządach TOPR i GOPR, będąc w 1952-56 prezesem GOPR. Był też działaczem w dziedzinie ochrony przyrody, zwł. jaskiń. W 1959-66 był członkiem rady TPN. Szereg organizacji nadał mu członkostwo hon., m..in.: PTT, Klub Wysokogórski (1963), PTTK (1972), Speleoklub Tatrz. w Zakopanem, Speleoklub Warsz. PTTK. Pośmiertnie wydano zawartość jego notatników z 1912-19 pod ogólnym tytułem Pamiętnik Stefana Zwolińskiego ("Wiercica" 1987, nr 57; 1988, nr 59 i 60; 1989, nr 63 i 65; 1990, nr 66).

Lit. - "Wierchy" 52, 1983 (Konstanty Stecki, Henryk Jost i Adam Czarnowski). - "Wiercica" 1983, nr 46 (Zbigniew Wójcik, Artur Prosałowski i in.). - Przedmowa itd. w wyd. drugim książki S. Zwolińskiego W podziemiach tatrzańskich, Wa. 1987 (Jerzy Głazek, Edward Passendorfer i Wiesław Siarzewski). - "SCZ" 1986.

---