Chalupka Samo , właśc. Samoslav (27 II 1812 Horná
Lehota k. Brezna - 10 V 1883 tamże). Poeta słow. z epoki romantyzmu, ewang.
pastor. Uczył się m.in. w liceum kiezm. (1822-24), potem w Bratysławie, gdzie
był jednym z założycieli stowarzyszenia Literárna jednota. W 1831 jako ochotnik
walczył w Powstaniu Listopadowym w Polsce, potem studiował teologię w Wiedniu,
gdzie stykał się ze studentami pol. i wspólnie z nimi układał plany
wyswobodzenia ludu pol. i słow.
Swym rewol. poglądom dawał wyraz w poezji. Jak inni Słowacy w owych latach,
pierwsze swe wiersze pisał po czesku, np. Večer pod Tatrou ("Plody"
1836), potem po słow. Pierwszy ze »szturowców zwrócił się ku poezji lud. i na
kilkanaście lat przed reformą językową Ludovíta Štúra tworzył już w słow.
języku ludowym.
W poezji Ch. przeważają ballady i wiersze o charakterze lirycznych dum (wyd.
zbior. Spevy, B. Bystrica 1868).
Występują w nich legendarni bohaterzy słow. jak Janosik. W licznych wierszach
Ch. pojawiają się Tatry i Krywań
jako
symbol wyzwolenia Słowaków z niewoli, np. w wierszu Bolo i bude (1860;
pierwszy wariant tego wiersza po czes. już w 1839). Zresztą podobny motyw z
Tatrami i Krywaniem pojawia się jeszcze wcześniej w jego wspom. wierszu Večer
pod Tatrou (1836), a także - bez Krywania - w czes. wierszu pt. Nářek
slovenský ("Fejerpatakyho Kalendář" 1834), zaczynającym się od słów: "Nad
Tatrou se nebe kali..." (wiersz lepiej znany w późniejszej wersji słow.
Smútok ).B. popularna była patriot. duma hist. Ch.: Mor ho
("Sokol" 1864). Znowu powtarza się w niej motyw tatrz. Patriot. poezja Ch.
krzepiła Słowaków przez lata niewoli polit. i ucisku klasowego. Jeszcze w 1944
Słow. Powstanie Nar. rozpoczęło się wezwaniem narodu do boju z okupantem słowami
wiersza Ch.: Mor ho !
Zbior. wydanie słow. i czes. utworów poetyckich Ch.
ukazało się pt. Básnické dielo (Ma. 1952 i Br. 1973).
