znakowanie turystyczne

znakowanie turystyczne. Pierwsza wiadomość o znakach umieszczonych w Tatrach na drzewach czy skałach, aby ułatwić przewodnikowi odnalezienie właściwego szlaku, pochodzi z 1654, a wydrukowana jest w książce Simplicissimusa z 1683. Z poł. XVII w. mamy też najdawniejsze wiadomości o wyrytych na skale znakach poszukiwaczy skarbów, również mających ułatwić odnalezienie drogi w Tatrach. Wszystkie te dawne znaki nie były jednak przeznaczone dla turystów i nie stanowiły ciągłego oznakowania szlaków, gdyż je umieszczano jedynie w miejscach, gdzie orientacja była szczególnie utrudniona.

Okres do I wojny światowej.

O turystów i bywalców Smokowca zatroszczył się zarząd tego uzdrowiska już w I poł. XIX w., umieszczając drogowskazy (drewniane lub blaszane tabliczki z informacją pisemną) przy początku ścieżek spacerowych w okolicy.

Właściwe jednak znakowanie szlaków tur. w Tatrach (znaki farbą w pewnych odstępach na całym przebiegu szlaku) zostało zapoczątkowane dopiero w 1877 (lub nieco wcześniej), gdy wyznakowano farbą (białe paski) ścieżkę wiodącą ze Starego Smokowca do Zbójnickich Want, które wówczas były pop. celem wycieczkowym. Ścieżkę tę zbudował zarząd owego uzdrowiska ok. 1870 i tenże zapewne wykonał potem jej znakowanie, chociaż od 1873 istniało już Węg. Tow. Karpackie (MKE). Ok. 1880 przedłużono ten szlak od Zbójnickich Want do Różanki, znakując go pierwotnie czerwonymi paskami, a później paskami podwójnymi: białymi i czerwonymi.

Od tego czasu budową i znakowaniem szlaków tur. w Tatrach Węg. (potem. Słow.) zajmowało się Węg. Tow. Karpackie, a następnie in. towarzystwa tur.: węg., niem., czechosł., słow., nawet pol. (TT), a w Tatrach Pol. tylko Tow. Tatrz. (TT, potem PTT).W Tatrach Pol. istniejące od 1873 Tow. Tatrzańskie umieszczało drogowskazy (tabliczki z informacją) na początku i przy rozwidleniach niektórych szlaków tur. i już ok. 1877 wyznakowało białą farbą szlak tur. z Jaszczurówki przez Psią Trawkę i Waksmundzką Polanę do Roztoki.

Właściwe jednak znakowanie szlaków farbą uchwaliło TT dopiero w 1886 na wniosek Leopolda Świerza, a zaczęto to robić w 1887, kiedy Walery Eljasz z ramienia TT ponownie wyznakował szlak z Jaszczurówki przez Psią Trawkę do Roztoki, tym razem czerwonymi paskami. Następnie TT w okresie do I wojny świat. wyznakowało w Tatrach ponad 20 szlaków.

Przed I wojną świat., a więc za czasów Austro-Węgier, TT wyznakowało również po węg. stronie granicy niektóre szlaki ważne zwł. dla pol. turystów: z Liliowego przez Zawory i Ciemnosmreczyńską Dolinę na Wrota Chałubińskiego i dalej do Morskiego Oka (w 1890), z Gładkiej Przełęczy na Zawory (1890), z Wagi przez Pazdury na Wysoką (ok. 1900), z Mięguszowieckiej Przełęczy do Wielkiego Stawu Hińczowego (1902) i z tejże przełęczy na Czarny Mięguszowiecki Szczyt (1908). Z.t. stosowane po obu stronach Tatr do I wojny świat. i nieco dłużej, aż do 1923, składało się zwykle z krótkich jednokolorowych pasków, wyjątkowo krzyżyków lub podwójnych dwukolorowych pasków. Znaki te malowano farbą olejną (najczęściej białą lub czerwoną) na kamieniach, skałach i drzewach, wyjątkowo na budynkach i żerdkach, w pewnych odstępach wzdłuż całego przebiegu danego szlaku.

Do I wojny świat. po obu stronach Tatr wyznakowano liczne szlaki tur., ale budowa nowych ścieżek nie zawsze łączyła się z ich znakowaniem, gdyż wśród działaczy towarzystw tur. istniały różne poglądy na potrzebę znakowania poszczególnych szlaków, zarówno starych jak i nowo budowanych. Sprzeciwianie się nadmiernemu znakowaniu w początkowym okresie wynikało głównie z faktu, że chodzono wtedy w góry przeważnie pod wodzą zawodowych przewodników (którzy też protestowali przeciw znakowaniu niektórych szlaków, np. na Giewont i przez Zawrat), czasem po prostu ze względów oszczędnościowych, a dopiero w dalszych latach niektórzy działacze (starsi i młodsi) zaczęli wysuwać względy ochrony przyrody.

Znakowanie w tym okresie, a często i później, wykonywali przeważnie działacze towarzystw tur. i to nieodpłatnie, jedynie za zwrotem kosztów. Takimi znakarzami w okresie 1887-1915 w Tatrach Pol. byli: Walery Eljasz, ks. Wojciech Roszek, ks. Wawrzyniec A. Sutor, Michał Kirkor, ks. Walenty Gadowski i in. Znakowali też Mieczysław Karłowicz i Mariusz Zaruski, częściowo z ramienia TT, częściowo samorzutnie. Również znakowali z polecenia TT, ale odpłatnie przewodnicy, np. Jakub Wawrytko Krzeptowski starszy. W 1906-17 Władysław Kulczyński sen. był przewodniczącym komisji TT do robót w Tatrach i kierował wtedy znakowaniem szlaków tur. w Tatrach Polskich.

Po pd. stronie Tatr aż do 1915 znakowanie wykonywali przeważnie działacze Węg. Tow. Karpackiego (MKE), od 1888 także działacze Węg. Tow. Turystycznego (MTE), zwł. sekcji kiezmarskiej tego ostatniego, zwanej Magyar Tátraegylet.

Okres międzywojenny.

W 1923 po obu stronach Tatr i w innych pol. i czechosł. pasmach górskich wprowadzono jednolite nowe znaki, stosowane do dziś: kolorowy pasek między dwoma białymi. Szlaki krzyżujące się znakowano z zasady różnymi kolorami, a pierwszy i ostatni znak na danym szlaku zaczęto malować nie prostokątny jak pozostałe, lecz okrągły. Nowy system znakowania w górach pol. ostatecznie opracowali nieco później Witold Mileski i Feliks Rapf.

PTT w 1923-27 przeprowadziło w Tatrach Pol. gruntowną naprawę bardzo wówczas zniszczonych ścieżek i zwł. ich ubezpieczeń (klamer, łańcuchów itd.), a także przeznakowanie szlaków tur. nowym systemem. Tych napraw i przeznakowań (w 1923-27) dokonali głównie studenci UJ, zwł. Witold Dobrowolski i Stanisław Kowenicki (częściowo także Antoni Piszczek, Jan Gąsienica-Tomków, Adam Niesiołowski i później również Antoni Stolfa), zatrudnieni do tej roboty przez PTT.

Część szlaków w otoczeniu Gąsienicowej Hali przeznakował w 1925 Stefan Makarczyk, wiceprezes Oddziału Warsz. PTT. Znakowaniem w Tatrach Pol. aż do II wojny świat. zajmowali się też albo osobiście, albo kierując jego wykonaniem inni działacze PTT (m.in. jego zakop. Sekcji Narc.): Tadeusz Zwoliński, Mieczysław Świerz, Kazimierz Schiele, Józef Oppenheim, Stanisław Zdyb, Tadeusz Malicki.

W okresie międzywoj. zlikwidowano dotychczasowe znakowanie na niektórych szlakach, a wprowadzono po raz pierwszy na innych.

Odmiany w kształtach znaków wprowadzono w latach międzywoj. również na szlakach narc., na których normalne znaki tur. przekreślano pionowym lub ukośnym paskiem tego samego koloru. Później szlaki narc. znakowano kolorowym paskiem między dwoma pomarańczowymi (potem żółtymi). Zaczęto też odcinki szlaków narc. poza lasem oznaczać w zimie tyczkami. Prócz tego na początkach, rozwidleniach i skrzyżowaniach szlaków tur. i narc. umieszczano drogowskazy pisemne na tabliczkach.

Okres po II wojnie światowej.

Już na początku tego okresu po obu stronach Tatr zmniejszono nieco wymiary znaków. Następnie na zjazdowych szlakach narc. (zwł. na nartostradach) zaczęto umieszczać na tabliczkach znaki specjalne (symbole), ostrzegające szybko jadącego narciarza o zmianach na trasie: zwężenia, zakręty, rozwidlenia itp. W okresie tym po obu stronach Tatr znowu zniesiono znakowanie na niektórych szlakach. Redukcje następowały czasem ze względu na ochronę przyrody, kiedy indziej w celu odsunięcia ruchu tur. od granicy państw., albo też (tymczasowe zamknięcie szlaku) ze względu na niebezpieczne dla turystów zniszczenia terenu (np. Orla Perć na Granatach i Buczynowych Turniach, lub ścieżka od pn. na Mięguszowiecką Przełęcz).

W Tatrach Pol. znakowanie po II wojnie świat. pozostało w rękach PTT, od 1950 PTTK, z wyjątkiem krótkiego okresu, kiedy znakowaniem zajmowała się dyrekcja TPN. Od 1955 znakowanie (jak wszystko, co się dzieje w Tatrach Pol.) wymaga uzgodnienia z dyrekcją TPN. Podobnie naprawa i przebudowa szlaków tur. należy do PTTK, oprócz krótkiego okresu, kiedy była wykonywana przez dyrekcję TPN. W 1967-73 Władysław Midowicz, jako opiekun społeczny szlaków tatrz. z ramienia PTTK, osobiście uporządkował znakowanie w całych Tatrach Polskich.

W Tatrach Słow. znakowanie i naprawa szlaków tur. na terenie TANAPu jest całkowicie w rękach jego dyrekcji, a wykonywane są przez Górską Służbę (HS).

Znakowanych szlaków tur. w Tatrach Pol. jest ponad 200 km, tj. ok. 10 m na hektar obszaru, a w Tatrach Słow. znacznie mniej. Stan znakowania tur. w Tatrach w różnych okresach jest przedstawiony w ówczesnych przewodnikach i na mapach, ale w szczegółach czasem mylnie, gdyż uwzględniano także zamierzenia, które nigdy nie zostały zrealizowane.Niektóre mniej uczęszczane szlaki, i to zasadniczo przez taterników, a nie przez zwykłych turystów, bywają w pewnych odstępach oznaczane » kopczykami z kamieni, jest to jednak znakowanie robione samorzutnie przez różne osoby i czasem mylne.

Lit. - Bronisław Gustawicz: Kilka wspomnień z Tatr. "Wędrowiec" 1879. - Witold Mileski: Instrukcja znakowania w całym terenie górskim. Kr. 1935. - Władysław Midowicz: Z czworaczkami na tatrzańskich szlakach. "Gościniec" 1974, nr 4. - Tenże: Z historii znakowania szlaków w Tatrach Polskich. Wa., Kr. 1986.

---