Zamoyski Władysław

Zamoyski Władysław (18 XI 1853 Paryż - 3 X 1924 Kórnik k. Poznania), syn gen. Władysława Zamoyskiego, hrabia. Wielki patriota pol. i społecznik. Właściciel dóbr Kórnik, Zakopane i in.

Dobra Zakopane (ze znaczną częścią Tatr Pol.) zakupił w 1889 i tu zamieszkał, w Kuźnicach (» własnościowe sprawy). Zdewastowane przez poprzednich właścicieli lasy tatrz. uratował od zupełnego zniszczenia przez ograniczenie wyrębów i prowadzenie intensywnych zalesień. Wielkim wysiłkiem doprowadził do zbudowania linii kolejowej z Chabówki do Zakopanego, otwartej w 1899 (» koleje). Miał duże zasługi w granicznym » sporze o Morskie Oko, wygranym przez stronę pol. w 1902.

Na terenie Zakopanego i Tatr Pol. odegrał b. pożyteczną społecznie rolę, popierając swą działalnością i finansami różne instytucje oświat., kult., użyteczności publ. itd. oraz inwestycje tur. Towarzystwa Tatrz. W 1893-1907 był w zarządzie TT, a w 1901 został członkiem hon. TT i hon. obywatelem Zakopanego. Cały swój majątek (m.in. dobra kórnickie i zakop.) przekazał na cele społ. i nar. w formie fundacji (»Kórnickie Zakłady).

Zasługi Z. dla Tatr i Zakopanego upamiętniono w 1898 przez nadanie jego nazwiska jednej z ulic w Zakopanem. Wprawdzie w 1955 zakop. MRN jednomyślną uchwałą zniosła tę nazwę (ignorancko argumentując, że "krwiopijca hrabia Zamoyski pozabierał majątki biednym chłopom"), jednakże po silnych protestach wielu obywateli Zakopanego i osobistej interwencji Zofii Radwańskiej-Paryskiej u władz wojewódzkich, te ostatnie nakazały natychmiastowe przywrócenie nazwy: ulica Zamoyskiego, co też się stało. Wielkie zasługi Z. dla kultury i nauki pol. i w ogóle dla narodu pol., nie tylko dotyczące Tatr, omówione są w podanej niżej literaturze, a także jego podróż naokoło świata w 1879-80, z dłuższym pobytem w Australii (odwiedził również Nową Kaledonię i Nową Zelandię).

Lit. - K. Dobrzański =Henryk Sienkiewicz : Kto da więcej? Szkice z licytacji Zakopanego. "Słowo", Wa., 22 V 1889 i przedruki już pod nazwiskiem autora. - Stefan Żeromski: Drożyzna i Zamoyszczyzna. "Tyg. Ilustr." 1924, nr 51 i przedruki. - Lech Paszkowski: Polacy w Australii i Oceanii 1790-1940. Londyn 1962. - Zenon Bosacki: Władysław Zamoyski. Poz. 1986. - Zofia Nowak: Władysław Zamoyski a spór o Morskie Oko w latach 1890-1909. "Pam. Bibl. Kórn." 21, 1986. - Władysław Zamoyski 1853-1924. Życie i dzieło. Poz. 1988; materiały z sesji pop.-nauk. - Zofia Nowak: Zasługi Władysława Zamoyskiego dla budowy kolei Chabówka-Zakopane. "Pam. Bibl. Kórn." 22, 1988.

---