Zakopiańska, Rzeczpospolita

Zakopiańska, Rzeczpospolita. Pod koniec I wojny świat., z pocz. października 1918, wobec wzmagających się niepowodzeń wojsk niem. i austr.-węg. na frontach oraz postępującego rozkładu władz austr. w Galicji, zaczęli tam Polacy myśleć o stworzeniu władzy polskiej. Pierwszą taką tymczasową władzą państw. dla całej Galicji (w zaborze austr.) była Polska Komisja Likwidacyjna, uchwalona przez pol. stronnictwa polit. na wspólnych naradach w Krakowie 28 X 1918, a ukonstytuowana 4 XI 1918.

Tymczasem już 13 X 1918 powstała Organizacja Narodowa w Zakopanem, która podjęła przygotowania do przejęcia władzy na terenie Zakopanego i okolicy, a więc także w Tatrach Polskich. Prezesem Organizacji Nar. został Stefan Żeromski, wiceprezesami Franciszek Pawlica (prezes Związku Górali), mjr Mariusz Zaruski (przedstawiciel lewicowych legionistów) i Wincenty Szymborski, a sekretarzem Medard Kozłowski.

Rzeczywiste przejmowanie władzy w Zakopanem rozpoczął samodzielnie pol. komitet wojskowy (kpt. dr Gustaw Nowotny, por. Marian Bolesławowicz i in.) w sanatorium Czerwonego Krzyża (wówczas austr. szpital wojsk.), gdzie 31 X 1918 rozbrojono i uwięziono austr. garnizon, a następnie także innych austr. oficerów i żołnierzy niepolskiej narodowości, przebywających w Zakopanem.

Ów pol. komitet wojsk. tegoż dnia podporządkował się Organizacji Nar., a ta już 1 XI 1918 przekształciła się w zakop. Radę Narodową, która 2 XI 1918 przejęła oficjalnie władzę nad wojskiem, policją, urzędami i instytucjami w Zakopanem w imieniu odradzającego się Państwa Polskiego. Zakopiańska Rada Narodowa sprawowała władzę cywilną i wojsk. nad Zakopanem i okolicą, usiłowała nawet obronić pol. wsie Suchą Górę i Głodówkę na Orawie przed inwazją czeską.

Gdy tylko zaczęła funkcjonować administracja państw. stworzona przez Polską Komisję Likwidacyjną, zakop. Rada Narodowa uznała swą rolę za skończoną i rozwiązała się 16 XI 1918.

Zakopane z okolicą z własną władzą w postaci owej dwutygodniowej Rady Narodowej nazywano zarówno żartobliwie jak i poważnie Rzecząpospolitą Zakopiańską, a Stefana Żeromskiego "prezydentem" Rzeczypospolitej Zakopiańskiej. Takie określenie tej tymczasowej jednostki administracji państw. utrwaliło się w literaturze.

Lit. - Organizacja Narodowa w Zakopanem. "Echo Tatrz." 1, 1918, dod. do nru 5. - Medard Kozłowski: W pierwszą rocznicę. Tamże 2, 1919, nr 19 i 21. - Mieczysław Mantyka: Zakopiańskie narodziny II Rzeczypospolitej. "Podtatrze" nr 13 , zima 1978.

---