Witkiewicz Stanisław Ignacy

Witkiewicz Stanisław Ignacy, pseud. Witkacy (24 II nie III 1885 Warszawa - 18 IX 1939 Jeziory=Wielikije Oziera k. Dąbrowicy, Polesie, obecnie Ukraina), syn malarza » Stanisława Witkiewicza. Malarz, teoretyk sztuki, dramaturg, powieściopisarz, filozof.

Znaczną część życia spędził w Zakopanem. Dnia 21 I 1891 odbyły się tam jego uroczyste chrzciny w asyście licznych par góralskich, a rodzicami chrzestnymi byli słynna aktorka Helena Modrzejewska i góral Jan Krzeptowski-Sabała.

W 1890-1914 mieszkał w Zakopanem, gdzie uczył się prywatnie; nauczycielami jego byli tu m.in. Walenty Staszel (kustosz Muzeum Tatrzańskiego), student Mieczysław Limanowski (późniejszy geolog i prof. uniw.) i prof. Wład. Folkierski (matematyk). Maturę W. zdał we Lwowie 1903. Studia malarskie, zaczęte pod kierunkiem ojca, kontynuował na ASP w Krakowie, dorywczo w 1904-06.

W młodych latach uprawiał w Tatrach turystykę (m.in. z Leonem Chwistkiem i Tadeuszem Micińskim), narciarstwo i w towarzystwie góralskich przewodników trochę taternictwa (ok. 1900 np. wejście na Durny Szczyt z zejściem do Dzikiej Doliny).

W latach międzywoj. chodził jeszcze na wycieczki tur. w Tatry, ale już nie na wspinaczki, choć w 1933 został członkiem zakop. Sekcji Taternickiej KS "Tatry", której prezesem był jego przyjaciel Bohdan Filipowski (portrety tego ostatniego, malowane przez Witkacego w owym okresie, nawiązywały do taternictwa portretowanej osoby i jeden był zatytułowany Tęsknota za Żabim Koniem ).

W 1914 uczestniczył W. w wyprawie swego przyjaciela, etnologa Bronisława Malinowskiego, na Daleki Wschód i do Australii, przerwanej (przez W.) z powodu wybuchu wojny. Wrócił do Rosji i służył w wojsku ros. (był wówczas poddanym ros., a Malinowski austr.), a w 1918 wrócił do Polski i był krótko w wojsku polskim.

Następnie wróciwszy do Zakopanego na zmianę mieszkał tam i w Warszawie. W latach międzywoj. odegrał dużą rolę w życiu kult. Zakopanego, wygłaszając tu odczyty, organizując teatr i działając jako malarz.

Po wybuchu wojny w 1939 W. wędrował z Warszawy na wschód; zgnębiony przeczuciem katastrofy wpadł w stan silnej depresji i odebrał sobie życie.

W dramatach W. (prawie pełne wydanie zbior.: Dramaty, Wa. 1962, t. 1-2) znajdujemy zaledwie drobne nawiązania do Podhala lub Tatr, podobnie w jego powieściach: Pożegnanie jesieni (Wa. 1927 i 1983), Nienasycenie (Wa. 1930 i 1957), natomiast więcej w powieści 622 upadki Bunga czyli Demoniczna kobieta (Wa. 1972). Wśród jego artykułów dotyczą Zakopanego i częściowo Tatr: Demonizm Zakopanego ("Echo Tatrz." 1919, "Epoka" 1927), O dandyzmie zakopiańskim ("Gaz. Zakop." 1921, nr 2, pseud. Genezyp Kapen), Wystawa Rafała Malczewskiego w Zakopanem ("Epoka" 1927, nry 222, 228 i 235), Malarstwo (nie sztuka) Rafała Malczewskiego i tło jego powstania ("Wiad. Lit" 1928, nr 21), Wrażenia ze spóźnionego niestety pierwszego lotu ("Tyg. Ilustr." 1938, nr 29).

W pierwszym okresie swego malarstwa W. był pejzażystą i portrecistą, a uczestniczył w wystawach zakop. już od 1902, gdy miał 17 lat; z tej twórczości mało ocalało, np. Pejzaż górski (olej) i Potok (1915, olej). Jako rysownik debiutował publicznie jeszcze wcześniej, mając lat 15: dwoma wyimaginowanymi krajobrazami Pratatr zilustrował artykuł Mieczysława Limanowskiego Glossopteris ("Prz. Zakop." 2, 1900, nr 8).

Od 1925 W. malował przeważnie portrety o b. indywidualnym stylu i tych zachowało się wiele, m.in. liczne portrety osób związanych swą działalnością z Zakopanem i Tatrami; niektóre z tych portretów mają za tło Tatry. W. był też od młodych lat zamiłowanym fotografem. Z jego dość licznie zachowanych zdjęć zakop. i tatrz. wiele ma dziś wartość dokumentacyjną, a portrety także walory artystyczne. Reprodukcje wielu jego portretów i rysunków oraz trochę fotografii opublikowała Irena Jakimowicz w swej monografii albumowej Witkacy malarz (Wa. 1985), dużo też obrazów i rysunków Witkacego przedstawiła Anna Krzyżanowska-Hajdukiewicz w opracowanym przez siebie obszernym katalogu Witkacy 1885-1939 (Wa. 1987). Najwięcej zdjęć fot. wykonanych przez Witkacego (również w Zakopanem i Tatrach) oraz zdjęć jego osoby dali Ewa Franczak i Stefan Okołowicz w ich albumowej publikacji Przeciw nicości. Fotografie Stanisława Ignacego Witkiewicza (Kr. 1986).

Twórczość i działalność Witkacego wywoływały w latach międzywoj. różne osądy i polemiki, za to po wojnie nastąpiło duże zainteresowanie Witkacym i jego twórczością, zwł. dramatami (tłumaczonymi na wiele języków) i malarstwem portretowym. Pierwodruki i przedruki jego dzieł (nie tylko dramatów) są liczne, a sztuki są grane w teatrach pol. i zagr., obrazy są wystawiane w Polsce i na zachodzie Europy. Urządzano międzynar. sympozja poświęcone jego twórczości. Przebywając w Zakopanem W. mieszkał w ostatnich latach w willi "Witkiewiczówka" na Antałówce; umieszczono na tym domu tablicę upamiętniającą obu Witkiewiczów, ojca i syna. Witkacy ma też tablicę pamiątkową na starym cment. w Zakopanem, na grobie swej matki. W 1985 ogłoszonym przez UNESCO jako Międzynar. Rok Witkacego, odbyły się różne związane z tym uroczystości, wystawy i in. imprezy w Polsce i za granicą, wydano też pięć pol. znaczków poczt. z reproducjami malowanych przez Witkacego obrazów. W Zakopanem działa Teatr im. S.I. Witkiewicza.

Dnia 14 IV 1988 uroczyście pochowano na starym cment. w Zakopanem sprowadzone z Polesia szczątki rzekomo Witkacego, ujawniono jednak potem, że w Jeziorach ekshumowano przez pomyłkę szczątki nie Witkacego lecz in. osoby; grób Witkacego w Zakopanem jest więc jedynie grobem symbolicznym.

Lit. - Straty kultury polskiej 1939-1944. Glasgow 1945, t. 1 (wspomnienie Stefanii Zahorskiej). - Księga pamiątkowa pod redakcją Tadeusza Kotarbińskiego i Jerzego Eugeniusza Płomieńskiego: Stanisław Ignacy Witkiewicz, człowiek i twórca. Wa. 1957. - "Pam. Teatralny" 34, 1985 (cały tom zawiera jedynie prace o Witkacym). - "LP-PE" 2, 1987 (Jan Błoński). - Joanna Siedlecka: Mahatma Witkac. Warszawa 1992. - Ponadto publikacje albumowe, wspomniane w tekście hasła.

---