Wielicka Dolina

Wielicka Dolina; Velická dolina; Felker Tal; Felkai-völgy. S.Walna dolina po pd. stronie Tatr Wysokich, podchodząca pod Polski Grzebień. Otaczają ją Gierlach, Litworowy Szczyt, Wielicki Szczyt, Mała Wysoka, Staroleśny Szczyt i Granaty Wielickie. W środk. części W.D. znajduje się Wielicki Staw, a w górnej leży Długi Staw Wielicki. Nad Wielickim Stawem, przy którym krzyżują się szlaki tur., stoi » Śląski Dom; pierwotnie było to schroniska tur., a obecny budynek to wielki hotel.

Nazwa W.D. pochodzi od spiskiej miejscowości »Wielka (k. Popradu), i można przypuszczać, że kiedyś do niej ta dolina należała, ale później (np. w 1876) była podzielona i stanowiła własność trzech miejscowości w sąsiedztwie Wielkiej: Gierlachów, Młynica i Wielki Sławków.

Pierwotnie nazwa tej doliny była chyba słowacka, ale w literaturze najpierw pojawiła się nazwa niem.: Fölker-Grund 1800, potem (od 1863) Felka-Thal, Felkaerthal, Felkerthal itp., a nawet po prostu Felka. Naśladownictwem nazw niem. były nazwy węg. (od 1876): Felka völgy, Felkai völgy i Felka.

Również i w pol. nazewnictwie stosowano początkowo (1860-86) formy nazwy kalkowane z niem.: Dolina Felki, Dolina Felka i po prostu Felka. Już jednak od 1867 zaczęto coraz powszechniej stosować bardziej spolszczoną formę Wielka Dolina, a w 1883 Bronisław Gustawicz zwrócił uwagę, że zgodnie z tym co mówią Słowacy, powinno być: Wielicka Dolina, i nazwa ta, rozpowszechniona w przewodnikach Walerego Eljasza, wkrótce stała się jedyną w pol. nazewnictwie.

Od nazwy doliny pochodzą inne w niej samej lub w jej otoczeniu: Wielicki Staw, Wielicki Szczyt, Granaty Wielickie itd. Przypuszczalnie już przed 2 000 lat prowadzono roboty górn. w W.D. W XVIII w. i pocz. XIX w. były próby wydobywania złota i cynobru w górnej części W.D., a w Mokrej Wancie i jej okolicy znajdowano dość obficie granaty, ale w mało wartościowej odmianie.

Niegdyś zach. część W.D. (z Gierlachem) należała do batyżowieckiego państwa (» własnościowe sprawy), potem wchodziła w skład gminy Gierlachów, a od 1901 właścicielem stało się państwo. Wsch. część W.D. należała do Wielkiego Sławkowa. Dawniej w W.D. wypasano bydło, wypędzane aż do Wielickiego Ogrodu. Później tego zaniechano, gdyż bydło uległo wypadkom przy przejściu pod Mokrą Wantą; zbierano tylko siano. Dolina stanowiła też ważny rewir myśl.; jego wsch. część (masyw Granatów Wielickich) była przez wiele lat dzierżawiona przez » dra Miklósa Szontagha.

Turyści odwiedzali W.D. co najmniej od pocz. XIX w. Najdawniejszy szlak tur. prowadził do niej ze Starego Smokowca drogami leśnymi i past. przez Krzyżówkę. Drogi i ścieżki specjalnie dla turystów zaczęło budować Węg. Tow. Karp. (MKE) od 1877.

Pierwsze schronisko w W.D. to niezagospodarowane Schronisko Blásyego (Blásy-Hütte), kamienna chatka o trzech izbach nad wsch. brzegiem Wielickiego Stawu. Postawił ją » Eduard Blasy w 1871, a już w marcu 1873 została zniszczona przez lawinę śnieżną. MKE w 1878 wybudowało » Schronisko Hunfalvyego na Wyżniej Wielickiej Polanie, a w 1894-95 schronisko nad pd.-zach. brzegiem Wielickiego Stawu: » Śląski Dom.

---