tragarze

tragarze. Zarówno dawniej, jak i obecnie dźwiganie ładunków na plecach to ważny sposób transportu na terenie Tatr. Pasterze, gdzie tylko to było możliwe, potrzebny na tatrz. halach sprzęt past. (m.in. puciery, gielety, obońki) i in. rzeczy wywozili na wozach lub na grzbietach koni i tak samo zwozili z hal, również mleko, śmietanę, żentycę, ser. Jednakże do niektórych, wysoko położonych szałasów, pasterze musieli wszystko wynosić na własnych plecach, np. na Halę za Mnichem lub do Doliny Pięciu Stawów Polskich. Podobnie w ten sposób wynosili na najtrudniejszym odcinku owce na wypas na Jagnięcej Zagrodzie na Muraniu. W latach 1930. jurgowscy pasterze z Polany pod Wysoką nosili mleko w obońkach przez Wagę do Schroniska pod Wagą. Dostęp do niektórych dawnych kopalni był zbyt trudny dla koni i rudę znosili na własnych plecach hawiarze lub osobni tragarze, aż do miejsca, dokąd mogły dojść konie, np. na pn. stokach Kominiarskiego Wierchu. W XVIII w. urobek z Miedzianych Ławek pod Łomnicą dźwigali na plecach w skórzanych workach członkowie rodziny Fabri aż nad Zielony Staw Kiezmarski.

Stałymi uczestnikami dawnych wycieczek tatrz., zwł. dłuższych, oprócz przewodników byli też tragarze. Po pol. stronie Tatr nazywano ich chłopami ; podobnie jak przewodnicy byli to górale, z których niejeden będąc często tragarzem wyszkolił się stopniowo na przewodnika. Jeszcze w II poł. XIX w. turyści nic nie nosili. Ich prowiant, zapasowe odzienie i in. rzeczy nosili przewodnicy (mniej) i chłopi (więcej), dawniej po prostu jako tobół w lnianej płachcie na plecach (» brzemię), potem w torbie uszytej z takiej płachty na podobieństwo plecaka, wreszcie (na początku XX w.) w prawdziwych plecakach.

Tragarze byli też zatrudnieni przez naukowców prowadzących badania w Tatrach, m.in. do noszenia sprzętu potrzebnego do badań (np. stawów) lub zebranych okazów, np. skał. Często te same osoby spełniały rolę zarówno przewodników, jak i tragarzy, a niektórzy nauczyli się samodzielnie wyszukiwać okazy naukowe. Również przy pracach kartogr. (geodezyjnych) mieli pracę tragarze, nieraz dość liczni. Ważny dział pracy tragarzy jeszcze obecnie to zaopatrywanie niektórych schronisk tatrz. w prowiant, opał itd., także materiał budowlany, np. przy budowie Schroniska Téryego.

W Tatrach Pol. zaopatrywanie przez tragarzy odbywa się częściowo do schroniska przy Pięciu Stawach Pol., a jeszcze w latach międzywoj. do schroniska Bustryckiego na Gąsienicowej Hali. W Tatrach Słow. tylko tragarze zaopatrują Schronisko Téryego, Schronisko Zamkovszkyego, Zbójnickie Schronisko i Schronisko pod Wagą. Np. trasa tragarzy do Schroniska pod Wagą (znad Popradzkiego Stawu) ma 4,5 km dług., wzniesienie do pokonania 756 m (od 1494 do 2250 m), waga jednorazowego ładunku (na nosiłkach) zwykle wynosi 50-70 kg, czas wejścia 2,5 do 4 godz. (dla turysty 2 godz.). Miesięcznie jeden tragarz wynosi 12-22 ładunków, w sezonie pracuje 2-3 tragarzy i pomaga im kierownik schroniska. Rekordowe wagi wynoszonych ładunków: do Schroniska pod Wagą 112 kg, do Zbójnickiego Schroniska 121 kg. W 1985 urządzono zawody tragarzy w wynoszeniu ładunków (60 kg) od Popradzkiego Stawu do Schroniska pod Wagą; najlepszy czas 1 godz. 31 min. Ze znanych taterników tragarzem schroniskowym był István Zamkovszky. Zob. też transport.

Lit. - Ladislav Štastný: Nosiči v Tatrách. "Vys. Tatry" 25, 1986, nr 1 i 3. - Tatiana Hoholíková: Tatranskí nosiči sútažili. Tamże, 1986, nr 2.

---