Tatrzańska Stacja Naukowa Zakładu (obecnie
Instytutu) Ochrony Przyrody PAN. P. Placówka zorganizowana w Zakopanem (w
willi "Śmigło", Antałówka 7) w celu prowadzenia własnych badań nad przyrodą
tatrz., hodowli roślin tatrz. oraz ułatwiania badań w Tatrach przyjezdnym
naukowcom polskim i zagranicznym. Stacja powstała w marcu 1951 z inicjatywy
kilkunastu przyrodników z prof. Władysławem Szaferem na czele. Organizatorem i
pierwszym kierownikiem Stacji była przez 20 lat (1951-1971) dr Zofia
Radwańska-Paryska. Do użytku naukowców zostały oddane pomieszczenia mieszkalne i
laboratoryjne, biblioteka, zbiory przyr., przyrządy nauk., mapy itp. Stacja
rozwinęła też działalność informacyjno-popularyzacyjną i dydaktyczną z zakresu
wiedzy o Tatrach, szczególnie dla młodzieży szkolnej, nauczycielstwa,
przewodników tatrz. i in. osób. Szerzyła także wiadomości z dziedziny ochrony
przyrody w ogóle i ochrony Tatr, drogą odczytów, kursów i specjalnie
organizowanych wycieczek w góry oraz w formie współpracy z in. instytucjami, np.
TPN, LOP, Muzeum Tatrz.
Na Stacji były urządzane sezonowe wystawy żywych roślin (z ogrodu Stacji),
kwitnących w danym okresie w Tatrach. Założono także zielnik roślin tatrz.,
zbiór nasion, użyczano naukowcom do prac prywatny zielnik kierowniczki Stacji
oraz służono konsultacjami różnego rodzaju.
Przy Stacji utworzono regionalne alpinarium nauk., zawierające już po kilku
latach ponad 1000 gatunków roślin tatrz., których nasiona i sadzonki (jak
również nasiona z terenu) dostarczano ogrodom bot. i instytucjom nauk. w kraju i
za granicą. W ogrodzie mieściły się też poletka doświadczalne różnych pol.
zakładów nauk., a także poszczególnych naukowców.
Wielkim utrudnieniem prac Stacji było to, że wkrótce po rozpoczęciu jej
działalności władze miejskie zabrały bezprawnie większość lokalu i oddały
prywatnym lokatorom, pozostawiając Stacji tylko jeden pokój. Po dłuższym czasie
udało się odzyskać jeszcze jeden, ale 10 lat trwała walka z miejscowymi
władzami, które mimo zdecydowanych orzeczeń o zwrocie lokalu Stacji, orzeczeń
zarówno najwyższych władz państw. jak i partyjnych, stawiały opór w wykonaniu
tych orzeczeń. Dopiero od 1961 Stacja, odzyskawszy cały lokal, mogła prowadzić
normalną pełną działalność.
Od 1972, po odejściu na emeryturę pierwszej kierowniczki Stacji, placówka ta
przeszła pięcioletni kryzys: przez większość tego okresu brak było kierownictwa
Stacji, brak fachowego botanika do ogrodu, gdzie wtedy liczba gatunków spadła do
ok. 200 najpospolitszych. Ograniczono własną działalność Stacji, a także
przyjmowanie zagr. naukowców, niekiedy zaś nawet krajowych, gdyż wykorzystywano
pomieszczenia Stacji głównie na cele wczasowe, przerwano też kolekcjonowanie i
rozsyłanie nasion i zaprzestano działalności dydaktyczno-popularyzacyjnej.
Dopiero w 1977 kierownictwo Stacji wraz z ogrodem objęła botaniczka, dr
Halina Piękoś-Mirkowa i rozpoczęła przywracanie właściwej nauk. roli Stacji oraz
uzupełnianie zestawu roślin tatrz. w ogrodzie. Dawniejsze 3 etaty Stacji
powiększono o 5 nowych pracowników. W 1979 zmieniono nieco dotychczasową nazwę
Stacji na: Tatrzańska Stacja Terenowa Zakładu Ochrony Przyrody i Zasobów
Naturalnych PAN, ale w 1991 przywrócono nazwę pierwotną, a obecnie jest to
Tatrzańska Stacja Naukowa Instytutu Ochrony Przyrody PAN.
Zaczęli znów odwiedzać Stację przyjezdni naukowcy pol. i zagr., tym bardziej
że rozszerzył się jej lokal przez wykorzystanie obszernego poddasza i
wybudowanie tam 5 dodatkowych pokoi. Badania własne Stacji pomnożyły się o nowe
zagadnienia. Z prac nad roślinnością Tatr najważniejsze są badania nad rzadkimi
i zagrożonymi wyginięciem gatunkami tatrz. oraz nadal nad synantropizacją flory
Tatr. Stacja współpracuje w niektórych problemach z TPN, któremu dostarcza
różnych ekspertyz i opracowań, np. brała udział w kompleksowym planie
zagospodarowania TPN, prowadziła prace nad pojemnością turystyczną Parku itp.
Kierowniczka Stacji, jak i poprzednia, jest czł. Rady TPN.
W celu uzupełnienia badań nad roślinnością tatrz. przystosowano i urządzono
odpowiednio ogród przy Stacji (» alpinaria), w którym szczególne miejsce zajmują
rośliny rzadkie i zagrożone wyginięciem. Do Stacji należy również Górski Ogród
Botaniczny im. Mariana Raciborskiego (dawniej alpinarium przy Muzeum Tatrz.) o
charakterze dydakt. i popularyzatorskim. W dalszym ciągu prowadzi się i
powiększa zielnik Stacji (obok zielnika prywatnego Haliny i Zbigniewa Mirków)
oraz zbiór nasion, a także gromadzi się dokumentację fotograficzną. Wybitnie
cenną pracą jest prowadzenie szczegółowej kartoteki gatunków roślin naczyniowych
z Tatr i Podtatrza, która posłuży do opracowania atlasu rozmieszczenia roślin w
Tatrach.
Działalność dydakt. Stacji sprowadza się gł. do wakacyjnych praktyk studentów
biologii z różnych zakładów nauk. i ogrodów botanicznych.
Lit. - "Wierchy" 57, 1988-91 (druk 1993): 325-326 (Halina
Piękoś-Mirkowa).
KSIĘGARNIA GÓRSKA
ul. Zaruskiego 5
34-500 ZAKOPANE
tel. (018) 20 124 81