Tatrzańska Stacja Naukowa

Tatrzańska Stacja Naukowa Zakładu (obecnie Instytutu) Ochrony Przyrody PAN. P. Placówka zorganizowana w Zakopanem (w willi "Śmigło", Antałówka 7) w celu prowadzenia własnych badań nad przyrodą tatrz., hodowli roślin tatrz. oraz ułatwiania badań w Tatrach przyjezdnym naukowcom polskim i zagranicznym. Stacja powstała w marcu 1951 z inicjatywy kilkunastu przyrodników z prof. Władysławem Szaferem na czele. Organizatorem i pierwszym kierownikiem Stacji była przez 20 lat (1951-1971) dr Zofia Radwańska-Paryska. Do użytku naukowców zostały oddane pomieszczenia mieszkalne i laboratoryjne, biblioteka, zbiory przyr., przyrządy nauk., mapy itp. Stacja rozwinęła też działalność informacyjno-popularyzacyjną i dydaktyczną z zakresu wiedzy o Tatrach, szczególnie dla młodzieży szkolnej, nauczycielstwa, przewodników tatrz. i in. osób. Szerzyła także wiadomości z dziedziny ochrony przyrody w ogóle i ochrony Tatr, drogą odczytów, kursów i specjalnie organizowanych wycieczek w góry oraz w formie współpracy z in. instytucjami, np. TPN, LOP, Muzeum Tatrz.

Na Stacji były urządzane sezonowe wystawy żywych roślin (z ogrodu Stacji), kwitnących w danym okresie w Tatrach. Założono także zielnik roślin tatrz., zbiór nasion, użyczano naukowcom do prac prywatny zielnik kierowniczki Stacji oraz służono konsultacjami różnego rodzaju.

Przy Stacji utworzono regionalne alpinarium nauk., zawierające już po kilku latach ponad 1000 gatunków roślin tatrz., których nasiona i sadzonki (jak również nasiona z terenu) dostarczano ogrodom bot. i instytucjom nauk. w kraju i za granicą. W ogrodzie mieściły się też poletka doświadczalne różnych pol. zakładów nauk., a także poszczególnych naukowców.

Wielkim utrudnieniem prac Stacji było to, że wkrótce po rozpoczęciu jej działalności władze miejskie zabrały bezprawnie większość lokalu i oddały prywatnym lokatorom, pozostawiając Stacji tylko jeden pokój. Po dłuższym czasie udało się odzyskać jeszcze jeden, ale 10 lat trwała walka z miejscowymi władzami, które mimo zdecydowanych orzeczeń o zwrocie lokalu Stacji, orzeczeń zarówno najwyższych władz państw. jak i partyjnych, stawiały opór w wykonaniu tych orzeczeń. Dopiero od 1961 Stacja, odzyskawszy cały lokal, mogła prowadzić normalną pełną działalność.

Od 1972, po odejściu na emeryturę pierwszej kierowniczki Stacji, placówka ta przeszła pięcioletni kryzys: przez większość tego okresu brak było kierownictwa Stacji, brak fachowego botanika do ogrodu, gdzie wtedy liczba gatunków spadła do ok. 200 najpospolitszych. Ograniczono własną działalność Stacji, a także przyjmowanie zagr. naukowców, niekiedy zaś nawet krajowych, gdyż wykorzystywano pomieszczenia Stacji głównie na cele wczasowe, przerwano też kolekcjonowanie i rozsyłanie nasion i zaprzestano działalności dydaktyczno-popularyzacyjnej.

Dopiero w 1977 kierownictwo Stacji wraz z ogrodem objęła botaniczka, dr Halina Piękoś-Mirkowa i rozpoczęła przywracanie właściwej nauk. roli Stacji oraz uzupełnianie zestawu roślin tatrz. w ogrodzie. Dawniejsze 3 etaty Stacji powiększono o 5 nowych pracowników. W 1979 zmieniono nieco dotychczasową nazwę Stacji na: Tatrzańska Stacja Terenowa Zakładu Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych PAN, ale w 1991 przywrócono nazwę pierwotną, a obecnie jest to Tatrzańska Stacja Naukowa Instytutu Ochrony Przyrody PAN.

Zaczęli znów odwiedzać Stację przyjezdni naukowcy pol. i zagr., tym bardziej że rozszerzył się jej lokal przez wykorzystanie obszernego poddasza i wybudowanie tam 5 dodatkowych pokoi. Badania własne Stacji pomnożyły się o nowe zagadnienia. Z prac nad roślinnością Tatr najważniejsze są badania nad rzadkimi i zagrożonymi wyginięciem gatunkami tatrz. oraz nadal nad synantropizacją flory Tatr. Stacja współpracuje w niektórych problemach z TPN, któremu dostarcza różnych ekspertyz i opracowań, np. brała udział w kompleksowym planie zagospodarowania TPN, prowadziła prace nad pojemnością turystyczną Parku itp. Kierowniczka Stacji, jak i poprzednia, jest czł. Rady TPN.

W celu uzupełnienia badań nad roślinnością tatrz. przystosowano i urządzono odpowiednio ogród przy Stacji (» alpinaria), w którym szczególne miejsce zajmują rośliny rzadkie i zagrożone wyginięciem. Do Stacji należy również Górski Ogród Botaniczny im. Mariana Raciborskiego (dawniej alpinarium przy Muzeum Tatrz.) o charakterze dydakt. i popularyzatorskim. W dalszym ciągu prowadzi się i powiększa zielnik Stacji (obok zielnika prywatnego Haliny i Zbigniewa Mirków) oraz zbiór nasion, a także gromadzi się dokumentację fotograficzną. Wybitnie cenną pracą jest prowadzenie szczegółowej kartoteki gatunków roślin naczyniowych z Tatr i Podtatrza, która posłuży do opracowania atlasu rozmieszczenia roślin w Tatrach.

Działalność dydakt. Stacji sprowadza się gł. do wakacyjnych praktyk studentów biologii z różnych zakładów nauk. i ogrodów botanicznych.

Lit. - "Wierchy" 57, 1988-91 (druk 1993): 325-326 (Halina Piękoś-Mirkowa).

---