Świerz Leopold

Świerz Leopold, pierwotnie Świerzowicz (28 IX 1835 Garbek k. Tuchowa, pow. Tarnów - 16 IV 1911 Kraków). Turysta i taternik, badacz nauk. Tatr, jeden z najbardziej zasłużonych działaczy Tow. Tatrz., z wykształcenia filolog (UJ, łacina i greka), z zawodu nauczyciel gimnaz., najpierw zastępca nauczyciela w krak. Liceum Nowodworskiego 1858-61, potem nauczyciel kolejno w Rzeszowie i Tarnowie 1861-63, Przemyślu 1863-70, Brzeżanach 1870-72 i w krak. Liceum Nowodworskiego 1872-91. Z powodu swego patriot. zachowania miał zatargi z austr. władzami szkolnymi w 1870 i potem w Krakowie.

W 1863 z niektórymi swymi uczniami walczył w Powstaniu Styczniowym i był ranny pod Krzykawką.

W Tatry przybył po raz pierwszy w 1869; odtąd corocznie spędzał wakacje w Zakopanem (często w domu Macieja Sieczki) i stał się jedną z najbardziej tam znanych postaci. Na wycieczki wysokogórskie chodził do 1902 (potem gł. po reglach) i był na wielu wówczas zwiedzanych szczytach, zawsze (jak zasadniczo wszyscy w owych latach) z przewodnikami: Jędrzejem Walą starszym i młodszym, Maciejem Sieczką i in. Chodził po Tatrach w towarzystwie m.in. Adama Asnyka, Tytusa Chałubińskiego, ks. Józefa Stolarczyka i Walerego Eljasza.

Uczestniczył w jednych z pierwszych wejść na Lodowy Szczyt (w 1873), Wysoką (1876), Kończystą (ok. 1877) itd. W 1877 próbował wejść na nie zdobyty jeszcze wówczas Ganek.

Ogłosił wspomnienie pt. Wycieczka na Wysoką (2555 m) w Tatrach ("Pam. TT" 2, 1877) i wydał Krótki przewodnik do Tatr (Kr. 1892, rozszerz. wyd. 2 w 1903).Jako jeden z pierwszych urządzał wycieczki w Tatry również i w zimie (od 1881), np. w 1892 do Morskiego Oka, co opisał pt. Wycieczka do Morskiego Oka zimową porą ("Pam. TT" 13, 1892); jest to pierwszy w Polsce artykuł propagujący użycie nart, zwł. w Zakopanem, sam Ś. jednak narciarstwa nie uprawiał. W 1903 był jednym ze współorganizatorów i pierwszych członków Sekcji Tur. TT.

W czasie wycieczek tatrz. dokonywał pomiarów ciepłoty źródeł i stawów (na różnej głębokości), a wyniki ogłosił w szeregu prac, m.in.: Ciepłota źródeł i stawów tatrzańskich mierzona w r. 1876 ("Pam. TT" 2, 1877), Zapiski termometryczne niektórych stawów, źródeł i innych wód tatrzańskich (tamże 18, 1897). Publikował też zestawienia obserwacji meteor. z Podhala i Tatr, np. Wyniki spostrzeżeń meteorologicznych dokonanych staraniem Tow. Tatrzańskiego w roku 1900 (tamże 22, 1901 i podobnie corocznie do 1905), O stosunkach klimatycznych na Podhalu tatrzańskiem (tamże 29, 1908). Ogłosił Wykaz ważniejszych wzniesień w Tatrach i okolicy (Kr. 1896).

Pisywał również na in. tematy związane z Tatrami i Zakopanem, np. Przyczynek do sporu granicznego między Galicyą a Węgrami o Morskie Oko w Tatrach ("Pam. TT" 10, 1885), ogłosił szereg artykułów okolicznościowych, np. Jubileusz J.I. Kraszewskiego w Tatrach (tamże 5, 1880), liczne wspomnienia pośmiertne o osobach związanych z TT i Tatrami oraz in. artykuły.

Największe zasługi położył jednak swą długoletnią pracą w Tow. Tatrzańskim, przyczyniając się jak mało kto do rozwoju turystyki pol., zwł. w Tatrach, i zarazem do rozwoju Zakopanego. Był członkiem zarządu TT niemal od początku jego istnienia, od 1874 aż do 1910 (ponad 35 lat), w 1874-1903 jako sekretarz, w 1905-06 jako skarbnik. Doglądał budowy schronisk i altan w Tatrach. Na jego wniosek z 1886, TT w 1887 rozpoczęło znakowanie ścieżek tatrz., a Ś. potem uczestniczył w tej robocie. Zajmował się zakop. kasynem TT oraz bibliotekami TT w Zakopanem i Krakowie.

Jedną z wielu zasług Ś. było zorganizowanie pod opieką TT przewodnictwa tatrz. i następnie osobisty nadzór nad nim; pisał o tym w artykule O przewodnikach tatrzańskich ("Pam. TT" 2, 1877).

Odbicie tej różnorodnej działalności Ś. znajdujemy w opracowanych przez niego sprawozdaniach i protokołach TT, ogłaszanych w "Pam. TT" od 1876 do 1906 oraz w takich jego artykułach jak Zarys działalności Towarzystwa Tatrzańskiego w pierwszem jego dziesięcioleciu... ("Pam. TT" 10, 1885 i o nast. dziesięcioleciach tamże 1894 i 1904).

W 1903 otrzymał członkostwo hon. TT, a w 1925 PTT nazwało jego imieniem swe nowe schronisko przy Pięciu Stawach Polskich. Posiada on też tablicę pamiątkową w Dworcu Tatrz. w Zakopanem.Synami Ś. byli: » Stanisław (historyk sztuki), Tadeusz (leśnik) i Mieczysław (nauczyciel) - wszyscy taternicy.

Lit. - "Tat." 5, 1911, nr 2 (Janusz Chmielowski). - "Pam. TT" 33, 1912 (tenże).

---