świerk

świerk (Picea abies, P. excelsa), z rodziny Sosnowatych (Pinaceae). Wyniosłe, do 40 m i więcej osiągające drzewo, gł. składnik górnego regla w Tatrach. Z powodu wyniszczenia składu naturalnego drzewostanu, przeważnie także i regla dolnego, lasy świerkowe w Tatrach Pol. zajmują obecnie ok. 90% wszystkich leśnych powierzchni.

Koronę ś. ma stożkowatą, silnie zwężającą się ku górze, korę brunatną, igły kłujące, dość krótkie, połyskliwe, odstające w górę i na boki. Szyszki dość długie, cylindryczne, jasnobrunatne, zwisające w dół, dojrzewają jesienią. Kwitnie w maju, tworząc na szczytach gałązek kwiatostany męskie w kształcie malutkich, rogalikowatych baziek, a żeńskie, również na końcach gałązek, ale tylko w szczytowej części korony, tzw. maiki, pięknego purpurowego lub seledynowego koloru. Maiki to nazwa góralska, a świerk górale nazywają smrekiem, nazwa świerk (wymawiana świrk) odnosi się do modrzewia.

Ś. tatrzański osiąga przeciętnie ok. 200-250 lat wieku, ale zdarzają się wyjątkowe okazy po 300, a nawet do 500 lat. Igły (szpilki) świerkowe żyją od 10 do 14 lat, zależnie od wysokości stanowiska n.p.m. i żyzności gleby. Im wyżej i im gleba uboższa, tym dłuższe życie igieł, które potem opadają tworząc na podłożu znane igliwie. Tu i owdzie występują zmienione morfologicznie formy ś., np. świerk wężowy, grzebieniasty, szczotkowy itp.

Jako forma drzewiasta świerk osiąga swe maks. na Osterwie 1695 m, a w Tatrach Polskich na Żabiem 1654 m. Ś. podlega licznym szkodom; przede wszystkim jako drzewo o płytkim systemie korzeniowym, tzw. talerzowym, cierpi zwł. od powału, wskutek częstych w Tatrach silnych wiatrów. W zimie lawiny wywalają nieraz duże obszary lasu świerkowego, okiść łamie lub uszkadza gałęzie i czubki drzew ś.

Pasożytują też na ś. liczne grzyby, przede wszystkim opieńka miodowa (Armillariella mellea). Świerkowi grozi ponadto wiele szkodników ze świata zwierzęcego. Najgroźniejszy z nich jest kornik drukarz (Ips typographus) niszczący nieraz wielkie połacie leśne przez żerowanie i drążenie chodników w miazdze drzewnej. Igły i pędy uszkadza roztocz przędziorek świerkowy (Oligonychus ununguis), błonkówka zasnuja świerkowa (Cephalcia abietis ) i motyl (ćma) brudnica mniszka (Lymantria monacha), jeden z najgroźniejszych szkodników świerka; smrekun zielony (Sacchipantes viridis) to mszyca wywołująca na pędach ś. narośla w postaci małych nibyszyszeczek.

Korzenie ś. uszkadzają chrząszcze: szeliniak sosnowiec (Hylobius abietis) i nadrach czarny (Otiorhynchus niger); szkodnikami są czasem dorosłe owady, a czasem ich larwy (częściej).

Obrońcami od tych wrogów ś. są przede wszystkim ptaki, gł. dzięcioły (przeciw kornikom) oraz zwalczanie chemiczne. Szkody u ś. wynikają również przez ogryzanie igieł i pędów przez zwierzynę płową (jelenie, sarny), a także przez tzw. spałowanie, tj. zdzieranie kory z pni przez ocieranie rogów.

Największe jednak, nieobliczalne szkody wywołują kwaśne deszcze, które niszczą korony drzew i zatruwają glebę. Zdaniem leśników niemal wszystkie lasy tatrz. są już dotknięte zgubnym wpływem kwaśnych deszczów. Osłabione przez ten wpływ drzewa podlegają potem łatwo klęskom różnych szkodników, wymienionych wyżej.

---