Stęczyński Bogusz Zygmunt

Stęczyński Bogusz Zygmunt, także Maciej Bogusz S. (20 I 1814 Hermanowice k. Dobromila - 8 VIII 1890 Kraków). Pisarz, poeta, malarz, rysownik, litograf, leśniczy, bibliotekarz, krajoznawca.

W 1833-56 wędrował dużo po Galicji i Śląsku oraz po niektórych sąsiednich i dalszych krajach (dotarł pieszo do Włoch). Tatry zwiedzał w 1845, 1846, 1847 i 1851. Z jego publikowanych i rękopiśmiennych prac (dotąd poza fragmentami jeszcze nie zanalizowanych dokładnie) trudno ustalić szlaki jego wędrówek lub choćby spis zwiedzonych obiektów, oczywiste jest jednak, że był w licznych dolinach pn. i pd. stoków Tatr, przechodził przez niejedną wówczas rzadko uczęszczaną przełęcz i wspiął się na Łomnicę w 1851. Zwiedzał tez jaskinie (m.in. Dziurę i Mylną).Ok. poł. XIX w. był on niewątpliwie jednym z najbardziej aktywnych krajoznawców pol. i turystów tatrz., jednym z najlepszych wówczas znawców Pienin, Tatr i Podtatrza (również Śląska i Sudetów), a także jednym z ich czołowych propagatorów w społeczeństwie polskim.

Twórczość pisarska S. wprawdzie nie ma większej wartości lit., a rysunki nie odznaczają się wysokim artyzmem, jednakże jego krajoznawcze opisy prozą i wierszem oraz ilustrujące je rysunki mają obecnie dużą wartość dokumentarną, toteż rysunki te (przeważnie litografie) są wciąż i często reprodukowane. S. pisał i rysował dużo, ale za życia autora jego twórczość (dość amatorska) nie cieszyła się wielkim powodzeniem; S. żył i zmarł w ciężkich warunkach.

Pierwszym dziełem S., w którym spotykamy opisy różnych okolic tatrz. i ich widoki, jest pisana prozą książka Okolice Galicyi (Lw. 1847-48, wydana najpierw w 10 odrębnych zeszytach). Wśród 80 litografii są również tatrzańskie i pienińskie: Wybuch Czarnego Dunajca w dolinie Kościelisko (jest to Wypływ spod Pisanej; pierwsza drukowana rycina tatrzańska o tematyce jaskiniowej), Wodospad Białki w Tatrach, Rozwaliny zamku w Czorsztynie nad Dunajcem (także Niedzicki Zamek), Tatry od wsi Bukowiny, Wodospad w Górze "Goreckowa" (Wywierzysko Bystrej), Krościenko, Morskie oko w Tatrach .

Poświęcony głównie Pieninom, Tatrom i Podtatrzu jest jego obszerny poemat Tatry w dwudziestu czterech obrazach (Kr. 1860) z 80 rysunkami autora. Tekst został okrojony przez wydawcę, ale rękopis zachował się w Bibliotece PAN w Krakowie. Te same 80 rysunków bez poematu, ale z krótkimi objaśnieniami prozą, wydano też pt. Pieniny i Tatry, zbiór 80 malowniczych widoków (Kr. 1860, przedruk 1997); książka ta (właściwie album) jest czasem cytowana pod jej nieco innym tytułem z okładki: Album Pienin i Tatrów, ale nie jest to żadne odrębne wydawnictwo. Te dwie pozycje z 1860 (poemat z rycinami i album) stanowią podst. publikacje S. o Tatrach.

Tatry i Pieniny pojawiają się fragmentarycznie również w in. publikacjach S. W serii jego siedmiu dużych plansz wydanych pod wspólnym tytułem Widokrąg z mogiły Kościuszki (Lw. 1851) litografia trzecia to Tatry. Jego Pamiątka malownicza (Lw. 1852, 48 rycin kolorowanych w 6 zeszytach) zawiera litografie Felka , jezioro w Tatrach, Wodospady Łysianek (Kahlbach), Czerwony Klasztor w Pieninach i parę in. widoków tatrz. Wśród 4 litografii, jakie są w jego Albumie na rok 1852 (Lw. 1852) znajduje się Czerwony Klasztor w Pieninach. Osobno została wydana duża autolitografia S.: Widok Morskiego Oka (Kr. 1862, z orłem na pierwszym planie). Ułożony przez S. Przyjaciel wszystkich ludzi czyli Kalendarz sto-letni (Kr. 1873) zawiera różne wzmianki o Tatrach i Podtatrzu oraz wiersz S.: Moja modlitwa w Tatrach. Dopiero pośmiertnie ukazał się obszerny ilustr. poemat S. o Śląsku i Sudetach pt. Śląsk (Wr. 1949); zawiera nieco wzmianek i o Tatrach.

Z nie wydanych prac S. dotyczą też Tatr: gruby rękopiśmienny tom Wspomnienie malowniczo-historycznych przechadzek po Tatrach, Spiżu, Orawie, Węgrzech, Serbii, Siedmiogrodzie, Sławonii, Multanach, Banacie, Kroacji, Dalmacji i Krainie, odbytych w r. 1845 (krótkie omówienie w "Wierchach" 1938), rękopisy Feronija czyli wspomnienia z podróży po Tatrach i ziemiach słowiańskich, Ziewonija czyli pieśni i dumania o dawnych zamkach, ...górach, ...z dodatkiem o Doboszu, Janosiku, ... pisane w podróżach po Galicyi od roku 1833 do 1856, Tatry. Poemat w 14 pieśniach, także autobiograficzny Pamiętnik historyczny i może jeszcze inne jego rękopisy jak Polska Najada .

Lit. - Witold Mileski: Odkrycie nowego rękopisu Stęczyńskiego. "Wierchy" 16, 1938. - Wacław Olszewicz: O nieznanej autobiografii B.Z. Stęczyńskiego. "Wierchy" 32, 1963. - Wojciech W.Wiśniewski: Jaskinie tatrzańskie w dziełach Bogusza Z.Stęczyńskiego (1847, 1860). "Jaskinie" 1998 nr 5.

---