Romer Eugeniusz

Romer Eugeniusz (3 II 1871 Lwów - 28 I 1954 Kraków, poch. na Salwatorze). Znakomity pol. geograf, wybitny kartograf i klimatolog (UJ 1889-91, uniw. w Halle 1891-92 i we Lwowie 1892-93, dr 1894), prof. Uniw. Lwow. 1908-31 i UJ 1946-47, czł. koresp. AU 1916, czł. PAU 1919 i PAN 1952. Jako ekspert (geograf i kartograf) uczestniczył w rokowaniach pokojowych w Paryżu 1919 i Rydze 1921.

Prowadził badania nauk. w Europie, Azji i Ameryce. Pracował naukowo przeszło 60 lat, ogłaszając drukiem blisko 500 pozycji (rozprawy, przyczynki i monografie nauk., podręczniki, artykuły pop.-nauk. i in., mapy, atlasy itd.).

W jego życiu i twórczości nauk. góry w ogóle, a Tatry w szczególności odegrały dużą rolę. Tatry poznał już w 1884 i potem wracał do nich często. Wiele jego prac wiąże się z tymi górami, zwł. prace z dziedziny geomorfologii, klimatologii i ogólnej geografii.

Pierwsze swe prace drukował R. w 1892 i wtedy też opracował niektóre hasła tatrz. do t. 12 Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (1892). Wśród ok. stu większych prac i mniejszych artykułów, jakie R. ogłosił do I wojny świat., znajdują się też tatrz. prace z zakresu hydrologii, jak Kilka spostrzeżeń nad termiką wód tatrzańskich ("Kosmos" 36, 1911) oraz Kilka spostrzeżeń nad termiką wód Tatr i Podhala ("Ziemia" 2, 1911, nry 48-51), następnie z zakresu klimatologii Kilka uwag o stacyi meteorologicznej na Hali Gąsienicowej ("Pam. TT" 35, 1914), a ponadto omówienie pierwszego pol. dzieła nauk. o Tatrach pt. Stanisława Staszica "O ziemiorodztwie Karpatów" ("Kosmos" 36, 1911) oraz duży artykuł związany z toczącym się wówczas sporem pol.-węg. o Morskie Oko: W kwestji Morskiego Oka, Tatr polskich i Zakopanego ("Tydzień" 10, 1902, nr 37 i 38).

Po I wojnie świat. R. kontynuował swoje badania geomorf. w Tatrach i z dziedziny tej ogłosił m.in. artykuł O potędze wód i lodowców w Tatrach ("Wierchy" 2, 1924), a następnie dzieło przedstawiające całokształt rezultatów swych badań glacjologicznych w tych górach: Tatrzańska epoka lodowa (Lw., Wa. 1929); ukazało się też po ang.: The Ice Age in the Tatra Mts. (Kr. 1930). Obszerne streszczenie tego dzieła ogłosił R. jako Zarys moich poglądów na tatrzańską epokę lodową ("Czas. Geogr." 8, 1930, nr 1-2).

Z okresu międzywoj. pochodzi także jego Pogląd na Tatry (w "Przewodniku Kongresowym II Zjazdu Słowiańskich Geografów i Etnografów w Polsce 1927 roku", 1927; również w wersji franc.) oraz jego piękny artykuł Świat gór ("Prz. Współcz." 1934, nr 147-148).W pracach R. wydanych po II wojnie świat. zagadnienia tatrz. są już traktowane jedynie fragmentarycznie, na szerszym tle, jak np. w pracy Rozmyślania klimatyczne ("Czas. Geogr." 17, 1939-46, nr 3-4), gdzie znajduje się opis tatrz. halnego wiatru. W 1960-64 ukazał się 4-tomowy Wybór prac R., zawierający liczne pozycje tatrz.Wspomnieniowy charakter mają następujące publikacje R.: Fragment wspomnień ("Czas. Geogr." 26, 1955, nr 1-2), Pamiętniki, problemy sumienia i wiary (Kr. 1988) oraz Pamiętnik paryski (1918-1919) (Wr. 1989).Od młodych lat R. był zapalonym turystą. W 1907 został członkiem Sekcji Tur. TT (późniejszy Klub Wysokogórski). W 1950 PTT mianowało go swym członkiem honorowym.

Uczczono go też nazwami dwóch lodowców (Lodowiec Romera, Romer Glacier) na Alasce i Grenlandii oraz nazwą nowego rodzaju sinic: Romeria. W kilku miastach pol. są ulice Romera i szkoły jego imienia. W 1963 pol. transatlantyk otrzymał nazwę "Romer".

Lit. - "Czas. Geogr." 26, 1955, nr 1-2 (zbiór prac o Romerze). - Aniela Chałubińska: Romer i góry. "Poznaj Świat" 1957, nr 1. - Łucja Mazurkiewicz-Herzowa: Eugeniusz Romer. Wa. 1966. - Edmund Romer: Geograf trzech epok. Wspomnienia o ojcu. Wa. 1985. - "PSB" 31, 1988-89 (Stanisław M. Brzozowski). - "BUP" 7, 1992 (Andrzej Śródka).

---