rezerwaty przyrody

rezerwaty przyrody. Są to tereny stanowiące ostoję pierwotnej lub mało zniszczonej przyrody, objęte szczególną ochroną prawną, ze względów nauk., przyr., dydakt., hist., gosp. lub estetycznych. R.p. mogą być jednostkami samodzielnymi lub stanowić części parków nar. (tak właśnie jest i w Tatrach).

Zależnie od przedmiotu ochrony wyróżnia się r.p. geologiczne, wodne, zwierzęce, leśne, florystyczne i in. Zależnie od rodzaju ochrony dzieli się r.p. na ścisłe i częściowe. Na obszarze TPNu i TANAPu istnieją jedne i drugie.

Rezerwaty ścisłe są całkowicie wyłączone spod gospodarki i ingerencji człowieka. Ich ochrona ścisła ma zachować w stanie nienaruszonym całość przyrody. Jedynie w razie uszkodzeń stanu lasu przez poważną klęskę żywiołową lub masowego pojawienia się groźnych szkodników, można w rezerwatach ścisłych zastosować zabiegi ratujące las. Tereny zabudowane lub inaczej zagospodarowane, które znalazły się wewnątrz rezerwatów ścisłych (np. schroniska) nie stanowią ich części.

Rezerwaty częściowe. Ich ochrona częściowa zmierza do przywrócenia przyrodzie jej stanu naturalnego, albo też do zachowania w określonym stanie niektórych elementów przyrody przez stosowanie w lesie odpowiednich zabiegów pielęgnacyjno-hodowlanych.Wszelkie pozyskiwanie drewna z rezerwatów częściowych może być jedynie stosowane w celu usunięcia drzew chorych, obcogatunkowych, albo powalonych przez wiatr i zagrożonych kornikiem.

Przepisy w rezerwatach. Te » przepisy w parkach nar., które obowiązują w TPN i TANAPie, dotyczą obu rodzajów rezerwatów. Do niektórych rezerwatów ścisłych nie ma w ogóle wstępu dla zwiedzających, w innych dozwolone jest przejście dla turystów, ale tylko i wyłącznie znakowanym szlakiem, z którego nie wolno zbaczać w otoczenie, należy także zachować zupełną ciszę przy przechodzeniu. Jakiekolwiek użytkowanie, np. wypas owiec, koszenie siana, zbiór grzybów i owoców leśnych jest w rezerwatach ścisłych niedozwolone. Turystom wolno np. odwiedzić Smreczyński Staw w Kościeliskiej Dolinie, przy ścisłym zachowaniu obowiązujących przepisów, m.in. nie wolno się kąpać w stawie (żyją w nim rzadkie rośliny i zwierzęta wodne), nie wolno też ślizgać się po nim w zimie.

Rezerwaty ścisłe w TPN.

Pierwszy taki rezerwat na obszarze obecnego TPN został utworzony przed powstaniem parku, już w 1948; obejmował górną część Kościeliskiej Doliny. TPN od samego początku miał znaczną część swego obszaru pod ścisłą ochroną: prawie 1300 ha na terenie lasów oraz wszystkie obszary powyżej górnej granicy lasu, bez terenów wówczas jeszcze wypasanych. Z biegiem lat obszar pod ścisłą ochroną powiększano i obecnie rezerwaty ścisłe są następujące (ich nazwy lub określenia są tu podane wg materiałów TPN z 1989, także powierzchnia i rok powstania):

1. "Tereny ponad górną granicą lasu", 5789,76 ha (początkowo mniej), od 1954.Pozostałe rezerwaty ścisłe są poniżej górnej granicy lasu:

2. "Dolina Rybiego Potoku, Roztoki i Waksmundzka", 1472,85 ha, od 1954, powiększony w 1975.

3. "Pańszczyca, Gąsienicowa", 442,10 ha, od 1975.

4. "Mała Jaworzynka, Kasprowa, Goryczkowa, Kondratowa", 447,30 ha, od 1975.

5. "Wyżnia Mała Łąka, Wantule", 166,84 ha, od 1975.

6. "Pisana, Tomanowa, Pyszna", 1562,57 ha, od 1954 (właśc. od 1948, ale wtedy bez Pisanej Hali), powiększony w 1975.

7. "Pod Kominami" (masyw Kominiarskiego Wierchu), 130,18 ha, od 1980.

8. "Starorobociańska, Jarząbcza, Chochołowska Wyżnia", 358,95 ha, od 1980.

9. "Łysa Skałka" (nad Łysą Polaną), 17,09 ha, od 1975.

10. "Toporowe Stawy", 2,28 ha, od 1975.

11. "Regle Zakopiańskie" (od Doliny Białego po Mały Żlebek), 903,83 ha, od 1954, powiększony w 1975.

12. "Koryciska" (w Chochołowskiej Dolinie, tylko górna część Wielkich Korycisk), 28,79 ha, od 1980.

13. "Bobrowiec", 191,33 ha, od 1980.

Większość tych rezerwatów ścisłych styka się z sobą i tworzy jeden wielki kompleks obszaru pod ścisłą ochroną. Poza owym kompleksem leżą tylko rezerwaty nr 9, 10, 12 i 13. Granice rezerwatów (nie zawsze ściśle odpowiadające ich nazwom) pokazane są na nowszych mapach.

Rezerwaty ścisłe w TANAPie. W Tatrach Wys. i Biel. na obszarze TANAPu powstały rezerwaty ścisłe (úplné rezervácie) w 1954 (nry 1-5), a w Tatrach Zach. utworzono r.p. (štátne prírodné rezervácie) na ogół później, ale przed włączeniem tych terenów do TANAPu (w 1987). Obecnie na terenie TANAPu istnieją następujące rezerwaty ścisłe (nazwa, powierzchnia, rok powstania):

1. "Javorina" ("Jaworzyna"), 11 589,28 ha, od 1954. Największy rezerwat ścisły TANAPu, obejmuje Dolinę Białej Wody, Jaworową Dolinę i Tatry Bielskie.

2. "Skalnatý potok" ("Potok Łomnica"), 649,33 ha, od 1954. Obejmuje dolne pd.-wsch. stoki masywu Łomnicy i Kiezmarskiego Szczytu, od Zimnej Wody do Białej Wody Kiezmarskiej.

3. "Dlhý les" ("Długi Las"), 997,06 ha, od 1954. Zaraz poniżej Drogi Wolności, od Białej Wody Kiezmarskiej do Czarnej Wody Rakuskiej.

4. "Vyšné Hágy" ("Wyżnie Hagi"), 2322,74 ha, od 1954. Powyżej Drogi Wolności, od Wielickiej Wody do dolnej części Mięguszowieckiej Doliny.

5. "Podbanské" ("Podbańska"), 8010,37 ha, od 1954. Obejmuje Dolinę Cichą i Koprową z odnogami, aż po Cubrynę i Krywań.

6. "Machy" ("Mechy"), 26,61 ha, od 1965. Między Kokawą Lipt. a Podbańską (bliżej tej ostatniej), nad lw. brzegiem Białej Liptowskiej. Leży poza granicą TANAPu, ale do niej przytyka.

7. "Mních" ("Mnich"), 74 ha, od 1981. Obejmuje skały Mnicha Jałowieckiego i Sokoła Jałowieckiego oraz ich stoki nad dolną częścią Jałowieckiej Doliny.

8. "Suchá dolina" ("Sucha Dolina Sielnicka"), ? ha, od 1980. Granica TANAPu od 1987 biegnie dnem dolnej i środk. części Suchej Doliny Sielnickiej.

9. "Úplazíky" ("Upłazki", 31,19 ha, od 1974. Dolna część skalistej pn. grani Białej Skały i lesiste stoki poniżej tej grani.

10. "Sivý vrch" ("Siwy Wierch"), 112,67 ha, od 1974. Skalista zach. grań Siwego Wierchu i jej pn. stoki.

11. "Medzi borami" ("Między Borami"). Mały rezerwat torfowiskowy na pn.-wsch. od wsi Zuberzec, na grzbiecie między Zuberską Kotliną a Błotną Doliną, przy granicy TANAPu.

12. "Osobitá" ("Osobita"), 457,98 ha, od 1974. Obejmuje pn. stoki Osobitej.

13. "Roháčske plesá" ("Rohackie Stawy"), 415,66 ha, od 1974. Obejmuje górną część Rohackiej Doliny z Rohackimi Stawami i Smutną Doliną.

14. "Kotlový žlab" ("Kotłowy Żleb"), 46,93 ha, od 1926 (1933). Nad górną częścią Łatanej Doliny, na pd. stokach Rogu (Roh) 1571 m.

15. "Juráňova dolina" ("Juraniowa Dolina"), 434,32 ha, od 1974.Na zach. skraju Tatr, poza granicami TANAPu, leży rezerwat:

16. "Kvačianska dolina" ("Kwaczańska Dolina"), 467,30 ha, od 1967.

Ponadto na terenie TANAPu znajdują się chránené prírodné výtvory : "Mačie diery" lub "Mačacie diery" ("Kocie Dziury", na pn. stokach Zuberskiej Doliny), "Brestovská jaskyňa" ("Brestowa Jaskinia"), "Alabastrová jaskyňa" ("Alabastrowa Jaskinia") i "Belianska jaskyňa" ("Bielska Jaskinia").

---