Raciborski Marian

Raciborski Marian (16 IX 1863 Brzóstowa k. Ćmielowa - 17 III 1917 wieś Kościelisko (Sanatorium Dłuskich), poch. w Zakopanem na nowym cment., w 1963 przeniesiony na stary cment.). Jeden z najwybitniejszych botaników pol. (studia na UJ 1891), jeden z pionierów ochrony przyrody w Polsce, prof. Akad. Roln. w Dublanach 1901-03, Uniw. Lwow. 1903-12 i UJ 1912-17, czł. Komisji Fizjogr. AU od 1885, czł. AU od 1900. Organizator Inst. Biol.-Bot. we Lwowie (1909) i Inst. Bot. w Krakowie (1912). W 1896-1900 badal florę Jawy.

Z jego licznych prac bot. wiele dotyczy Tatr i Podtatrza. Z okresu przed wyjazdem za granicę (1892), kiedy studiował i był asystentem u prof. Józefa Rostafińskiego w Krakowie, są to prace floryst., algologiczne i paleobot., m.in.: Zapiski florystyczne ("Spraw. Komis. Fizjogr." 1885, 1888), Opisy nowych desmidyjów polskich ("Pam. AU" 1885), Myxomyceten der Tatra ("Hedwigia" 1885), Materyjały do flory grzybów Polski ("Spraw. Komis. Fizjogr." 1888), Materyjały do flory glonów Polski (tamże 1888), Ueber einige neue Myxomyceten Polens ("Hedwigia" 1889), Flora retycka w Tatrach ("Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. AU" 1890), Nowe desmidyje ("Pam. AU" 1890), Ueber eine fossile Flora in der Tatra... ("Verh. Geol. Reichsanstalt" 1890). Problem odrębności modrzewia polskiego postawił R. w swej pracy Kilka słów o modrzewiu w Polsce ("Kosmos" 1890 i "Sylwan" 1891). Pisał też artykuły pop.-nauk., np. o florze kopalnej: Z przeszłości Tatr ("Wszechświat" 1893).

Po powrocie z Jawy (1900) R. znowu bywał w Zakopanem i Tatrach. W okresie tym pisze o roślinności tatrz. w wielu swych pracach o szerszym zasięgu, np. Mycotheca polonica ("Kosmos" 1909, 1910), Phycotheca polonica (tamże 1910), Rośliny polskie (Flora polonica exsiccata) (tamże 1910, 1911), Dzieje rozwoju roślinności Polski (w dziele zbior. "Geografia fizyczna ziem polskich", Kr. 1912; tamże opublikował pierwszą mapę geobot. Polski).

R. jest autorem dużego rozdziału o roślinności Karpat Zach. w przewodniku dla wycieczki krajozn. XI Zjazdu Polskich Lekarzy i Przyrodników, opracowanym przez Ludomira Sawickiego pt. Dunajcem z niziny nadwiślańskiej w Tatry (Kr. 1911); znaczna część tego rozdziału poświęcona jest Tatrom i torfowiskom podh. (podrozdział Bory i pustacie Podhala).

R. był też inicjatorem i organizatorem prac nad wielotomowym dziełem Flora Polski, której pierwszy tom ukazał się dopiero w 1919, już po jego śmierci.R. po powrocie z Jawy rozwinął również żywą działalność na rzecz ochrony przyrody pol., organizując pierwszą inwentaryzację zabytków przyrody i planowanie rezerwatów, m.in. w Tatrach. W związku z tą akcją opublikował Zabytki przyrody ("Ateneum Pol." 1900 oraz przedruki w 1914 i 1947), Ochrony godne drzewa i zbiorowiska roślin ("Kosmos" 1910, nr 3-4).Pamięć R. uczczono trzema pomnikami: w 1927 pomnikiem nagrobkowym w Zakopanem, w 1947 popiersiem (wyrzeźbionym przez Tadeusza Błotnickiego) w Ogrodzie Bot. UJ w Krakowie, w 1963 kamiennym pomnikiem (z wykutą tablicą pamiątkową) na Górze Chełmowej pod Nową Słupią (teren badań R. nad modrzewiem polskim). Od 1983 upamiętnia go też Górski Ogród Bot. im. Mariana Raciborskiego (w Zakopanem).

Lit. - Władysław Szafer: Marian Raciborski... Wa. 1948 i Kr. 1968. - Bolesław Mrówczyński: Dutur z Rajskiego Ogrodu. Wa. 1958, wyd. 2: 1961; powieść biogr. - Jadwiga Gawłowska: Marian Raciborski... Wa. 1983 (z bibliogr.). - "BUP" II, 1985. - "PSB" 29, 1986 (Zdzisław Kosiek). - "SBP" 1987 (Henryk Bukowiecki).

---