przehyba

przehyba; słow. priehyba; łemkowskie prehyba. Jest to termin topogr. występujący na dużym obszarze Karpat Zach. (także w Tatrach) w nazwach geograficznych. Pomijając narazie nazwy stworzone w ostatnich latach przez autorów przewodników tur. i tatern., takie nazwy geogr. w obrębie Polski występują od dawna w Beskidzie Niskim i Sądeckim (m.in. na Łemkowszczyźnie), w Pieninach i Gorcach (Prehyba, Prehybka, Przehyba, Przehybka, Przechyba itp.) oraz na Żywiecczyźnie (Przegib, Przegibek, Przehybek itp). W obrębie Słowacji nazwy takie występują na terenie Łemkowszczyzny (Prehyba itp.), najczęściej w środk. Słowacji (na pn. i pd. od Hronu), na Liptowie i Orawie (Priehyba itp.) oraz w pn.-zach. Słowacji (Priehyb).

W Tatrach Słow. nazwa była rzadka występując jedynie na Krywaniu i dalej na zach., jako jedna z nazw Zaworów i Banikowskiej Przełęczy oraz jako przełęcz pod Siwym Wierchem.

Z dotychczasowych badań wynika, że nazwa Priehyba powstała i rozpowszechniła się chyba najpierw w środk. Słowacji, potem przewędrowała na Łemkowszczyznę, gdzie przybrała ruską postać Prehyba. Stamtąd rozprzestrzeniła się ku zach.: w Beskid Sądecki, Pieniny i Gorce, gdzie ruska Prehyba spolszczyła się częściowo na Przehyba. Z pn.-zach. Słowacji (Priehyb) nazwa przedostała się na Żywiecczyznę i tu została spolszczona na Przegib itp.

Według słowników języka słow. termin priehyba oznacza przełęcz czy siodło górskie (horské sedlo ). To określenie słownikowe jest nieprecyzyjne i błędnie uogólniające, gdyż przełęcze górskie mają różny kształt i charakter, wskutek czego różne synonimy słowa przełęcz (siodło, szczerba, karb, wrota, brama, przehyba, przechód, ławka itp., i tak samo w języku słow.) nie dotyczą wszystkich przełęczy lecz tylko niektórych ich typów.Otóż na całym obszarze swego dawnego występowania termin topogr. przehyba (priehyba, prehyba) i nazwa geogr. Przehyba (Priehyba, Prehyba itp.) oznacza nieraz formację podobną do przełęczy lub siodła, ale nie typową dla tych ostatnich. Jeżeli jest to formacja siodłowata, to zwykle płytka, ale nigdy ostro wcięta przełęcz w skalistej grani. Bywa to polana na grzbiecie górskim bez wcięcia typowego dla przełęczy. Czasem jest to po prostu miejsce na łagodnie wznoszącym się grzbiecie, gdzie następuje jego spiętrzenie.Na mapach i w literaturze nazwa geogr. Przehyba bywa przesunięta ze swego właściwego położenia na sąsiednie wzniesienie lub garb (jak to się stało w Tatrach z nazwami Niżnia i Wyżnia Przehyba na Krywaniu), albo nawet na sąsiedni szczyt, polanę czy też las.W nowszych pol. przewodnikach tatrz. przybyło kilka nazw z członem Przehyba, utworzonych przez autorów tych przewodników (inspiracją były Przehyby na Krywaniu). W jednym ze słow. przewodników tatern. namnożyło się nowych nazw z członem priehyba, gdyż autor (twórca owych nazw) niewłaściwie zrozumiał, że takie określenie jest odpowiednie dla każdego rodzaju przełęczy czy przełączki w Tatrach Wysokich. Takie nowe nazwy nie mają nic wspólnego z oryginalnym nazewnictwem ludowym.

Lit. - Wacław Fedorowicz: Prehyba i Przegibek. "Karpaty" 1976-77, nr 1-2.

---