Pol Wincenty

Pol Wincenty (20 IV 1807 Lublin - 2 XII 1872 Kraków, poch. na Cment. Rakowickim, od 1881 na Skałce). Poeta, geograf, etnograf (studia we Lwowie, Wilnie i Krakowie), uczestnik Powstania Listopadowego, w 1849-52 prof. nadzw. geografii UJ (pierwsza katedra geografii w Polsce, a druga w Europie), czł. Tow. Naukowego Krak. (1849) i AU (1872).Prowadząc badania geogr., meteor. i etnogr. dużo podróżował po kraju, m.in. po Karpatach Wsch. i Zach. W Tatrach był po raz pierwszy przez kilka miesięcy zimy i wiosny 1835, chroniąc się tam jako spiskowiec w obawie przed represjami władz austr.; pracował tam wtedy jako urzędnik w zakładzie górn.-hutn. w Kuźnicach prowadzonym przez Edwarda Homolacsa. W lecie 1835 był znowu w Tatrach, potem m.in. w 1845, a w 1852 poprowadził w te góry wycieczkę swych studentów; w czasie tej wycieczki postawiono w Kościeliskiej Dolinie krzyż zwany potem »Krzyżem Pola.

Najważniejsze prace geogr. i etnogr. Pola dotyczące w znacznej części Tatr i Podtatrza są następujące: Rzut oka na północne stoki Karpat (Kr. 1851), Północny wschód Europy pod względem natury (Kr. 1851), Obrazy z życia i natury (seria 1-2, Kr. 1869-70 i wyd. 2 w jednym tomie, Lw. 1876), Prace z etnografii północnych stoków Karpat (wydał Józef Babicz pośmiertnie, Wr. 1966). Również pośmiertnie ukazały się jego Pamiętniki (Kr. 1960).Wiersze o tematyce tatrz. ogłosił P. w swych zbiorkach Obrazy z życia i z podróży (Wr. 1846, z cyklem wierszy tatrz. i podh. Obrazy z podróży) oraz Pieśni Janusza (tylko w niektórych wydaniach poczynając od 1863, w których przedrukowano Obrazy z podróży). W poemacie Pieśń o ziemi naszej (napisana w 1835, wyd. I: Poz. 1843) również jest część tatrz., której fragmenty zostały spopularyzowane częstymi przedrukami ("Jak potopu świata fale...", "W góry w góry, miły bracie...").

Obok Staszica, Goszczyńskiego i Zejsznera należy P. do pierwszych pisarzy, którzy spopularyzowali Tatry w społeczeństwie pol., gdyż nie tylko jego poezje, lecz również i fragmenty prac geogr. były często przedrukowywane. P. był też inicjatorem opracowania pierwszej monografii Tatr (autorzy: Wincenty Pol, Ludwik Zejszner, Kazimierz Wodzicki), ale pomysł ten nie został zrealizowany.

Pamiątką pobytu P. w Tatrach jest Krzyż Pola w Kościeliskiej Dolinie. W Starej Roztoce w 1876 Tow. Tatrzańskie wybudowało Schronisko im. Wincentego Pola. Od 1971 w Gdańsku-Sobieszewie istnieje Izba Pamięci Wincentego Pola (od 1977 we własnym pomieszczeniu). Od 1972 w jego domu rodzinnym na Firlejowszczyźnie w Lublinie jest małe muzeum, zwane Dworkiem Wincentego Pola.

Lit. - Henryk Barycz: Wincenty Pol jako profesor geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Kr. 1949. - Józef Babicz: Wincenty Pol. Metodologiczne założenia jego geografii... "Studia i Mater. z Dziejów Nauki Pol.", Wa. 1961. - Tenże: Wykłady Wincentego Pola z 1845 r. na tle jego badań w Karpatach. Tamże 1963. - "BLP" 9, 1972. - "PSB" 27, 1983 (Jan Hanik i Janina Rosnowska). - "BUP" 7, 1992 (Andrzej Śródka).

---