plany zagospodarowania Tatr

plany zagospodarowania Tatr.

Tatry Polskie.

Już przed I wojną świat. dyskutowano nad zagospodarowaniem Tatr Pol., zwł. pod kątem ich ochrony, i nawet proponowano wtedy utworzenie parku nar., ale właściwego planu nie opracowano. Zresztą zarówno przed I wojną świat., jak i w początkach okresu międzywoj. poświęcano na ogół więcej uwagi planowaniu dla Zakopanego i Podtatrza bez Tatr, gdyż uważano wtedy, że zagospodarowanie Tatr Pol. to zadanie samego Tow. Tatrz. (» planowanie przestrzenne).

W pierwszych latach międzywoj. wobec pilnej potrzeby skutecznej ochrony Tatr, rozpoczęto jednak konkretne starania o stworzenie Tatrz. Parku Narodowego. W związku z tym już w 1920 na naradzie w Zakopanem delegaci Państw. Komisji Ochrony Przyrody oraz Sekcji Ochrony Tatr PTT przygotowali pierwszy ogólny plan zagospodarowania TPN obejmujący Tatry Polskie. Plan ten bardziej szczegółowo opracowany opublikował Stanisław Sokołowski pt. Tatry jako park narodowy (Kr. 1923).

W 1925 na konferencji w Krakowie przedstawiciele PAU i Czes. Akad. Nauk wspólnie opracowali projekt parku nar., który miał obejmować całe Tatry Polskie i całe Tatry Słowackie. Projekt ten (stanowiący kolejny plan zagospodarowania Tatr, i to całych) został opublikowany po polsku jako Protokół konferencji przedstawicieli nauki polskiej i czechosłowackiej, zebranych w Krakowie, w dniach 8 i 9 grudnia 1925... (Kr. 1926). Po czesku protokół ten ukazał się w pracy Karela Domina Projekt přírodního parku tatranského (Pr. 1926, z mapką).

Następnie Komisja Organizacyjna Tatrz. Parku Nar. (pod przewodnictwem Władyslawa Szafera) w 1936-37 opracowała plan TPN (w Tatrach Pol.) w formie szczegółowego projektu rozporządzenia Rady Ministrów o utworzeniu TPN. Przeciwnicy ochrony Tatr (głównie wicemin. Aleksander Bobkowski) przeszkodzili wtedy ukazaniu się takiego rozporządzenia. Namiastką TPN stał się » Park Przyrody w Tatrach, ogłoszony w 1939 tuż przed wybuchem II wojny świat. i szybko zlikwidowany przez Niemców.

W czasie II wojny świat., pod okupacją niem., ogólna koncepcja TPN została opracowana przez grupę taterników pol. i opublikowana w konspiracyjnym "Taterniku" pt. Park Przyrody w Tatrach czy Tatrzański Park Narodowy ("Tat." 26, 1942, nr 3-4); anonim. autorzy: Sławomir Dunin-Borkowski, Tadeusz Orłowski, Justyn Wojsznis i Wawrzyniec Żuławski.

Po wojnie ogólny plan zagospodarowania TPN został włączony do Rozporządzenia w sprawie utworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego, uchwalonego przez Radę Ministrów PRL 30 X 1954 (publikacja w "Dzienniku Ustaw PRL" z 4 II 1955, nr 4, poz. 23). W 1958 Rada Ministrów zobowiązała Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego do przygotowania szczegółowego planu. Został on opracowany przez zespół pod kierunkiem Jerzego Kruczały jako Regionalny plan zagospodarowania przestrzennego Tatrzańskiego Parku Narodowego i zatwierdzony w 1963 przez Woj. Radę Nar. w Krakowie, a w 1967 przez Radę Ministrów. Nast. plan, na zamówienie Dyrekcji TPN z 1974, został stworzony przez oddział krak. Instytutu Kształtowania Środowiska w 1974-77 jako miejscowy plan ogólny pt. Plan zagospodarowania przestrzennego Tatrzańskiego Parku Narodowego, datowany 1977; autorzy: Jerzy Kozłowski, Maria Baranowska-Janota (kier. tematu) i Danuta Ptaszycka-Jackowska. Po różnych uzgodnieniach plan ten zatwierdziła Woj. Rada Nar. w Nowym Sączu dopiero 19 IX 1986 jako Regionalny plan zagospodarowania przestrzennego Tatrzańskiego Parku Narodowego (1986-2000) (wydano jako druk powiel.: Nowy Sącz 1986, stron 98). Jest to plan obecnie obowiązujący z tym, że różne specjalne problemy i fragmenty terenu mają być osobno opracowane w sposób bardziej szczegółowy.

Pełniejszy tekst powyższego planu i jego podst. materiałów istnieje w formie licznych oprawnych maszynopisów (łącznie ponad 1000 stron) i wielu map. Jako druk powiel. wydano skrót pt. Plan zagospodarowania TPN. Tekst planu (Kr. 1977, ss. 117 i mapa). Wszystko to razem stanowi obfity i cenny materiał obrazujący stan TPN i jego problemów w 1977-86.

Tatry Słowackie.

Pierwszy plan parku nar. w Tatrach Słow. (i równocześnie w Tatrach Pol.) został opublikowany w pracy Karela Domina Projekt přírodního parku tatranského (Pr. 1926); jest to wspólny projekt przedstawicieli PAU i Czes. Akademii Nauk (zob. wyżej).

Po II wojnie świat. ogólny plan TANAPu został włączony do ustawy o utworzeniu tego parku: Zákon Slovenskej národnej rady zo dňa 18. decembra 1948 o Tatranskom národnom parku. Uzupełnieniem jest rozporządzenie Nariadenie Zboru povereníkov zo dňa 28. októbra 1952 o Tatranskom národnom parku oraz uchwała Uznesenie Predsedníctva Slovenskej národnej rady z 23. januára 1964 č. 14 o koncepcii (projekte) ochrany prírody a tvorby prírodného prostredia v Tatranskom národnom parku. Pełne opracowanie owej uchwalonej koncepcji (w postaci grubego tomu z mapami) opublikował Milan Pacanovský z zespołem pt. Koncepcia Tatranského národného parku. Štúdia k problematike ochrany a tvorby prírodného prostredia Tatranského národného parku (Ma. 1967).

Obszar TANAPu (Tatry Wys. i Biel.) został następnie uwzględniony w kompleksowym planie przestrz. znacznie większego regionu, sięgającego od Orawy aż po Pieniny. Ten plan opracowywany w 1969-76, został uchwalony (uchwała nr 41 1977) przez władze państw. Słowacji w lutym 1977 jako "územný plán Vysoké Tatry, Západné Tatry, Orava a Spišská Magura" (w skrócie: "územný plán Vysoké Tatry").

Lit. - Jan Chmielewski: Materiały metodologiczne i programowe do planu zagospodarowania przestrzennego Tatrzańskiego Parku Narodowego. "Prace Inst. Urb. i Archit." 1954, nr 2. - Milan Pacanovský: Niekolko poznámok k rajónovej štúdii Vysokých Tatier. "Ochr. Přír." 11, 1956, nr 3. - (Palo Sulány): Rajónový územný plán Vysokých Tatier. Starý Smokovec 1959. - Ladislav Mišík: Územný plán Vysokých Tatier a riadenie investičnej činnosti na území Tatranského národného parku. W: "Zborník referátov z konferencie k 30. výročiu uzákonenia TNP a 25. výročiu uzákonenia TPN". Tatr. Lomnica 1979. - Tenże w czasopiśmie "Vys. Tatry" 16, 1977, nr 5. - Wanda Grębecka: Kształtowanie się naukowego programu pogranicznych Parków Narodowych w Karpatach. "Kwart. Hist. Nauki i Techn." 1985, nr 3-4.

---