planowanie przestrzenne

planowanie przestrzenne jest to opracowywanie planów zagospodarowania przestrzennego określonych obszarów pod kątem obecnych i przyszłych wszechstronnych potrzeb ich mieszkańców, z uwzględnieniem interesów ogólnokrajowych i terenów sąsiednich; równocześnie z dbałością o racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody, o ochronę krajobrazu i środowiska naturalnego, a także o ochronę zabytkowych dzieł rąk ludzkich.

P.p. może dotyczyć poszczególnych miast lub osiedli (planowanie miejscowe), albo większych obszarów tworzących wyodrębnioną całość (planowanie regionalne).

Plan zagospodarowania przestrzennego Tatrz. Parku Nar. z 1967 był uznany za plan regionalny, a plan TPN z 1977 był opracowany jako plan miejscowy, ale zatwierdzony w 1986 jako regionalny.

Na obszarze Podtatrza Pol. i Tatr Pol. inicjatorem pierwszego planu zagospodarowania przestrzennego był dr Tomasz Janiszewski, w 1896-1903 lekarz stacji klimatycznej w Zakopanem. Plan jego był tzw. planem regulacyjnym dla Zakopanego; wg założeń dotyczył on głównie zaprowadzenia wodociągów, rozwoju sieci ulic i stworzenia parku klimatycznego. A więc plan dla typowego uzdrowiska, które miało się rozwinąć na terenie dotychczasowej wsi. Na wniosek rady gminnej w Zakopanem (1897) część pierwsza takiego planu została sporządzona przez Wydział Krajowy (1902) i następnie akceptowana przez radę gminną. Plan ten, obejmujący tylko centrum Zakopanego, nie zachował się i stopień jego realizacji nie jest znany.

W 1907-12 na kilku tzw. ankietach (konferencjach, naradach) i wiecach dyskutowano fragmentarycznie lub szerzej nad potrzebami Zakopanego, nieraz w powiązaniu ze sprawami turystyki w Tatrach, np. na ankiecie Krajowego Zw. Tur. w 1908 i zwł. na wiecu Tow. Tatrz. w 1909. Postulaty tego wiecu opublikowano w broszurze Komisji Klimatycznej w Zakopanem: Zakopane i jego potrzeby (Kr. 1909).

Następnie, na podstawie ankiety zorganizowanej z inicjatywy starosty nowotarskiego w 1912, Mieczysław Orłowicz opracował szczegółowy referat wydany przez niego jako Plan rozwoju Zakopanego (Lw. 1913). Zdaniem Orłowicza Zakopane powinno się rozwijać jako miejscowość dla osób zdrowych, jako letnisko, stacja tur. i sportów zim. oraz ośrodek życia kult., natomiast lecznictwo gruźlicy w Zakopanem powinno zostać ograniczone. Sprawami turystyki tatrz. Orłowicz w swym referacie zajął się b. pobieżnie, uważając je za domenę Tow. Tatrz. Wydział Powiatowy w Nowym Targu, opierając się na tezach referatu Orłowicza z 1912, ogłosił w 1914 konkurs na plan regulacyjny Zakopanego. Realizacja konkursu została uniemożliwiona przez wybuch I wojny światowej.Po tej wojnie z inicjatywy Ministerstwa Robót Publ. i Min. Zdrowia Publ. już w 1919 zorganizowano ankietę w sprawie rozwoju Zakopanego i innych pol. letnisk podtatrz. Udział wzięli delegaci ponad 50 urzędów i instytucji, m.in. PTT i kilku jego sekcji. Po raz pierwszy na takiej ankiecie poruszano szeroko sprawy turystyki tatrz. i sportów zim. (Mieczysław Świerz i in.) i po raz pierwszy (też szeroko) zagadnienia ochrony Tatr i projektowanego Tatrz. Parku Nar. (Jan Gwalbert Pawlikowski i in). Wszystkie postulaty w sprawach tatrz. (także ochrony Tatr) zostały przez uczestników tej ankiety uchwalone jednogłośnie; również uznano, że właściwym gospodarzem w Tatrach jest Tow. Tatrz. Szczegółowy protokół tej ankiety opublikował Mieczysław Orłowicz pt. Plan rozwoju Zakopanego i innych polskich letnisk podtatrzańskiech (Wa. 1920).

Na podstawie wyników ankiety z 1919 Ministerstwo Robót Publ. w 1922 zorganizowało konkurs na plan regulacyjny Zakopanego (bez Tatr). Pierwszą nagrodę uzyskała koncepcja Karola Stryjeńskiego i jemu powierzono rozwinięcie tej koncepcji, co też uczynił on w 1924-28 w formie tzw. ramowego planu regulacyjnego Zakopanego. Ten ramowy plan Stryjeńskiego w swej postaci z 1926 został częściowo zatwierdzony przez Min. Robót Publ. w 1926 i przez 30 lat stanowił jedyną podstawę prawną regulacji i rozbudowy Zakopanego, ale nie został zrealizowany.

Podobna ankieta, znowu z inicjatywy Min. Robót Publ., odbyła się w Zakopanem w marcu 1929. Tym razem sprawy tatrz. wysunięto na plan pierwszy, szeroko dyskutowano (m.in. projekt TPN) i uchwalono wiele wniosków, ale był to jedynie materiał do stworzenia planu zagospodarowania Tatr. Szczegółowy protokół tej ankiety opublikowali Stanisław Lenartowicz i Mieczysław Orłowicz pt. Sprawy Tatr, rozwój Podhala i Zakopanego (Wa. 1930).

Następne międzywoj. koncepcje i plany rozwoju Zakopanego i Podhala (np. » Jana Chmielewskiego lub Eugeniusza Zaczyńskiego), zresztą nie zrealizowane i wtedy nawet nie opublikowane, sięgały zasadniczo tylko do podnóża Tatr. Oczywiście, w razie realizacji tych planów, wpłynęłyby one wybitnie na przebieg różnych procesów w samych Tatrach.

W czasie II wojny świat. (pod okupacją niem.) zarówno w Krakowie jak i w Zakopanem prowadzono prace nad planem zagospodarowania Zakopanego, ale bez Tatr. Objęła je tylko ogólna koncepcja ich zagospodarowania, opracowana przez taterników warsz. i ogłoszona w konspiracyjnym "Taterniku" (»plany zagospodarowania Tatr).Po II wojnie świat., z wyjątkiem niektórych prac »Jana Chmielewskiego z 1954-58 i częściowo pracy Stefana Żychonia z 1970, utwierdził się podział na odrębnie opracowane » plany zagospodarowania Podtatrza (lub jego poszczególnych miejscowości) oraz » plany zagospodarowania Tatr (czy też TPN i TANAP), osobno po obu stronach granicy państwowej.

Lit. - Odlanicki Michał: Perspektywiczny plan zagospodarowania przestrzennego Skalnego Podhala. "Prz. Geodez." 7, 1951, nr 2. - Stefan Żychoń: Elementy struktury przestrzennej Polskiego i Słowackiego Podtatrza. Kr. 1970, Zeszyt Naukowy Politechn. Krak. nr 6.

---